Тлумачальны слоўнік па інфарматыцы

З 1964 г. працоўная біяграфія М.І. Савіцкага звязана з Беларускім дзяржаўным эканамічным універсітэтам, вядомым у Беларусі пад назвай “нархоз”. Сюды ён прыйшоў пасля аспірантуры ў Маскве, дзе абараніў кандыдацкую дысертацыю па машыннай апрацоўцы эканамічнай інфармацыі, якая была ў гэтай галіне першай у Беларусі, зацверджанай ВАК-ам СССР. У 1982 годзе атрымаў званне прафесара па кафедры “Вылічальныя машыны і праграмаванне на ЭВМ”, якой ён загадваў амаль 20 год (з 1988 г. — кафедра “Інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі”). Мікола Савіцкі надрукаваў больш як 100 навуковых прац, а таксама шэраг публіцыстычных артыкулаў па пытаннях адраджэння беларускай мовы і культуры.

Пасля абвяшчэння незалежнасці Рэспулікі Беларусь у 1991 годзе і прыняцця Закона аб мовах М.І.Савіцкі стаў адным з першых сярод прафесарска-выкладчыцкага складу Рэспублікі Беларусь, хто зразумеў важнасць распрацоўкі беларускамоўнай навуковай тэрміналогіі па інфарматыцы і вылічальнай тэхніцы і зрабіў у гэтым кірунку неацэнны ўклад. Ужо ў 1992 годзе выходзіць унікальны па задуме трохмоўны “Руска-беларуска-англійскі слоўнік па інфарматыцы і вылічальнай тэхніцы”. Следам выходзяць грунтоўныя вучэбныя дапаможнікі і падручнікі па зусім новых і запатрабаваных дысцыплінах, што склаліся ў галіне інфармацыйных тэхналогій: “Эканамічная інфарматыка і вылічальная тэхніка” (1996 г.), ”Тэхналогіі арганізацыі, захоўвання і апрацоўкі звестак” (2000 г.).

Яшчэ ў 1990 годзе прафесар Мікола Савіцкі пераходзіць да выкладання ўсіх навучальных прадметаў па інфарматыцы на беларускай мове і застаецца верным свайму выбару да канца. Ягоны прыклад ў 90-я гады ХХ стагоддзя перанялі многія выкладчыкі з самых розных галінаў ведаў.

Пасля зыходу на пенсію ў 2001 годзе Мікалай Іванавіч не прыпыняе творчай працы над вучэбна-метадычнай літаратурай. Літаральна цягам двух гадоў (2001-2003) выходзяць за мяжой (у Расіі) вучэбныя дапаможнікі для студэнтаў ВНУ “Технологии организации, хранения и обработки данных” (2001) і з грыфам Мінадукацыі Расіі “Экономическая информатика” (2003, 2004 гг.).

Прадстаўлены “Тлумачальны слоўнік па інфарматыцы” прафесара М.І. Савіцкага — вынік шматгадовых творчых пошукаў і руплівай працы на ніве фармавання беларускамоўнага мыслення ў навуцы і адукацыі. Слоўнік абагульняе вопыт дванаццацігадовага выкладаньня на беларускай мове розных дысцыплін па інфарматыцы ў Беларускім дзяржаўным эканамічным універсітэце, а таксама працы ў тэрміналагічнай камісіі пры Таварыстве беларускай мовы імя Францішка Скарыны.

Аўтар дае тлумачэнне больш як 2500 тэрмінам, што найбольш часта ўжываюцца ў галіне інфармацыйных тэхналогій, інфарматыцы, вылічальнай тэхніцы і кіраванні. М.І. Савіцкаму удалося канструктыўна спалучыць існуючы матэрыял па тлумачэнні тэрмінаў з асаблівасцямі беларускай мовы. У слоўніку адразу за фармулёўкай тэрміна даецца ягоны англамоўны адпаведнік, што выключае патрэбу ў рускамоўнай паралелі. Тым самым зацьвярджаецца поўная самастойнасць беларускамоўнай тэрміналогіі па інфарматыцы, незалежнасць яе ад іншых моў за выключэннем мовы-першакрыніцы.

“Тлумачальны слоўнік па інфарматыцы” прафесара М.І. Савіцкага — гэта праца чалавека адданага беларускай справе, чалавека, які прысвяціў жыццё беларускаму нацыянальнаму адраджэньню, беларускай культуры і нацыянальнай адукацыі. Нягледзячы на цяжкі перыяд у развіцці беларускай мовы, што настаў пасля ўвядзення двухмоўя, наша мова развіваецца па ўсіх кірунках. Праведзена вялікая праца па распрацоўцы адзінага беларускага правапісу. Унутраная і знешняя палітыка нашай краіны ўсё больш і больш засяроджваецца на нацыянальных праблемах, на распрацоўцы беларускай нацыянальнай ідэі. І ў гэтым працэсе ўнёсак прафесара Савіцкага — “Тлумачальны слоўнік па інфарматыцы” — заслугоўвае самай высокай адзнакі. Безумоўна, у будучым, калі беларуская мова запануе паўсюдна і стане адзіным афіцыйным сродкам зносінаў у Беларусі, “Тлумачальны слоўнік па інфарматыцы” стане настольнай кнігай многіх студэнтаў і выкладчыкаў.

Анатоль Астапенка,

кандыдат фіз.-мат. навук,

дацэнт Беларускага нацыянальнага палітэхнічнага ўніверсітэта.

Пералік умоўных скарачэнняў

АС — аперацыйная сістэма

ГМД — гнуткі магнітны дыск

ЛВС — лакальная вылічальная сетка

МС — магнітная стужка

ПЗП — пастаянная запамінальная прылада

ПВМ — персанальная вылічальная машына

СКБЗ — сістэма кіравання базамі звестак

ЭВМ — электронная вылічальная машына

ЗВІС — звышвялікая інтэгральная схема

ДАС — дыскавая аперацыйная сістэма

ВІС — вялікая інтэгральная схема

НМД — накапляльнік на магнітных дысках

НМС — накапляльнік на магнітных стужках

АП — аператыўная памяць

ПЗ — праграмнае забеспячэнне

РБЗ — размеркаваная база звестак

СШ І — сістэма штучнага інтэлекту

ЦП — цэнтральны працэсар

ЭС — экспертная сістэма

МЗ — мова запытаў

ММЗ — мова маніпулявання звесткамі

МАЗ — мова апісання звестак

АПЗ — апаратура перадачы звестак

ТБМ — Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны

Беларускі алфавіт