Учебник белорусского языка

Пасля учарашняга дажджу, які шчадрыўся спачатку на дальнія грымоты, а пасля ў адвячоркавым сонцы, цяпер — імглістая ціхая раніца.

Сонца за Нёманам — як праз закапцелае шкло. А калоссе амаль зусі м ац іхлае, толькі прыглядзеўшыся відно, як адзін, а потым другі гайданецца у сваім цяжары, з жамчужынкамі расы, на кожным вусіку па два-тры-чатыры малюсенькія шарыкі.

Ад вёскі, што, як і ўсё навокал, у імгле, чуваць гаспадарскае кукарэканне, а з лесу за жытам — заўсёды нястомнае, гуллівае буркаванне туркача.

І раптам — штосьці як крык далёкага жорава!.. Ажно не верыцца, што гэта можа быць ён…

Дажджу няшмат было пасля тыдня спякоты, але грыбы відаць, заварушацца.

Зноў курлыкание. Так, гэта жораў! Там недзе ён, за надрэчным клінам лесу, дзе пачынаецца імшар.

Нёман быстры, а сёння і ён як быццам аціх, запаволіўся. I кожнаму сваё, — за ракой на старэнькай вартаўніковай хатцы-будцы сядзіць варона і штосьці ўсё каўкае раз-пораз, з вялікімі паўзамі, а ў аеры каля моста-плывуна не менш змястоўна вякае жаба.

(Я. Брыль)

Лексический комментарий к пословицам, поговоркам и тексту

дасужы — здесь: находчивый, изобретательный; общепринятое в этом значении слово дасціпны

дужы — сильный

лаяцца — ругаться

выбачай — извини; выбачаць — извинять

нададакучаць, надакучваць — надоедать

галіць — брить

гараваць — здесь: тяжело трудиться; общепринятое значение слова горевать

груган — ворон

нацянькі — напрямик; общепринятое слово в этом значении напрасткі

муліцца — тереть, натирать; общепринятая форма инфинитива

муляцца(муляць): яно муляецца, муляе

кеска — плохо

знайсці — найти

даступіцца — добиться, пробиться

напахаць — здесь: вырастить

набегчы — набежать

браце — форма при обращении от существительного брат (т. е. чалавеча)

бруха — живот

певень — петух

пакута — страдание

дбаць — наживать

шчадрыцца — идти щедро, густо

спачатку — сначала

грымоты — гром

амаль — почти

аціхлы— недвижимый, неподвижный

зусім— совсем

гайдануцца — колыхнуться

цяжар — тяжесть

навокал — вокруг

чуваць — слышно

нястомны — неутомимый

гуллівы — игривый

туркач — дикий голубь, горлинка

раптам — вдруг

жораў — журавль

ажно — даже

няшмат — немного

тыдзень — неделя

спякота — жара

заварушыцца — зашевелиться

надрэчны — приречный

імшар — заросшее мохом болото

аціхнуць — притихнуть

запаволіцца — замедлиться

вартаўні ко ў — принадлежащий вартаўніку сторожу

Упражнения

1. Сгруппируйте глаголы по соотносительности их основ со словами других частей речи и в связи с этим обратите внимание на особенности их словообразовательной формы в белорусском языке

Настаўнічаць, паломнічаць, падзённічаць, падхалімнічаць, хітраваць, лютаваць, ласаваць, ляскаць, ціўкаць, бразкаць, рохкаць. гаўкаць, каўкаць, мукаць, бекаць бомкаць, вохкаць, выкаць, якаць, ікаць, далікатнічаць, асцярожнічаць, шыкоўнічаць, рэцэнзаваць, гультаяваць, канспектаваць, групаваць, вапнаваць, ф інансаваць, дэкла раваць, імправізаваць, кваліфікаваць, арыентаваць, ра мантаваць, сартаваць, агітаваць, гастраляваць, бразка цець, тупацець, хрумсцець, шапацець, бяліць, кі сл іць, брудзіць, вузіць, буйніць, бялець, кіслець, вузець, разумнець, гусцець, мізарнець, лепшаць, горшаць, меншаць, большаць, бактэрызаваць, матэматызаваць, сістэматызаваць, шпіталізаваць, дэмакратызаваць, паланізаваць, газіфікаваць, радыёфікаваць, русіфікаваць, асісціраваць, аперыраваць, амнісціраваць.

2. Найдите русские соответствия по значению белорусским глаголам этого довольно большого и еще до конца не исчерпанного гнезда.

Цягаць, цягацца, цягнуць, цягануць, цягнуцца, адцяг ваць, адцягвацца, адцягнуць, адцягнуцца, выцягваць, выцягвацца, выцягнуць, выцягнуцца, дацягаць, дацягац ца, дацягваць, дацягвацца, дацягнуць, дацягнуцца, сцягацца, сцягваць, сцягвацца, сцягнуць, сцягнуцца, за цягаць, зацягнуць, зацягацца, зацягнуцца, зацягваць, зацягвацца, нацягаць, нацягацца, нацягваць, нацягвацца, нацягнуць, нанягнуцца, пацягаць, пацягацца, пацягваць, пацягвацца, пацягнуць, пацягнуцца, падцягваць, падцягвацца, падцягнуць, падцягнуцца, перацягаць, перацягваць, перацягнуць, перацягнуцца, перацягвацца, працягацца, працягваць, працягвацца, працягнуць, працягнуцца, прыцягваць, прыцягвацца, прыцягнуць, прыцягнуцца, расцягваць, расцягвацца, расцягнуць, расцягнуцца, уцягваць, уцягвацца, уцягнуць, уцягнуцца, усцягваць, усцягвацца, усцягнуць, усцягнуцца, паўсцягваць, наўсцягваць, па па усцягваць, паўцягваць, паўцягвацца, паўцягнуцца, науцягваць, парасцягваць, парасцягвацца, парасцягнуць, парасцягнуцца, папрыцягваць, папрыцягнуцца, папацягаць, папарасцягваць, папавыцягваць, панавыцягваць…