Читаем Учебник белорусского языка полностью

Учебник белорусского языка

Александр Антонович Кривицкий , Александр Иосифович Подлужный , Кривицкий Антонович Александр , Подлужный Иосифович Александр

Долгие согласные сохранились также в ряде слов иноязычного происхождения: ванна, бонна, донна, Мекка, Ганна (но разг. Гануля) и т. д. В некоторых случаях в заимствованиях они развились по аналогии с исконно белорусскими словами: эскадрылля, камарылля, но дасье, каньяк. Обычно же в заимствованных словах долгие согласные не сохраняются, что нашло отражение в белорусском языке и на письме: каса, маса, металы, алея, прафесар, Місі сіпі, Місуры и т. д.

СЛОВА И ВЫРАЖЕНИЯ

Надвор'е — погода. Якое сёння надвор'е? — Сёння надвор'е добрае (цудоўнае, дрэннае, цёплае, халоднае, сухое, дажджлівае).

Пагода — хорошая погода. Дым слупамі угару — на пагоду. 3 мора пагоды чакаюць. Употребляется и в значении надвор'е.

Прагноз надвор'я — прогноз погоды.

Дождж — дождь. Цыганскі дождж — дождь, который идет при солнце. Дождж лье як з вядра; праліўны дождж; дробны.

Імжэць, імжыць — моросить. Дождж імжыць. Учора цэлы дзень імжэла (імжыла).

Імжа — изморось, морось.

Туман — Туман стаіць, сцелецца, клубіцца, вісіць, густы, бялёсы, невялікі.

Слота, слата — слякоть. Асенняя слота. Слотны тыдзень.

Град — Буйны град. Градзіна, крупінка граду, шроцінка граду. Пот градам цячэ. Град пабіў пасевы, сад, лісце.

Снег — Снег падае, валіць, растае, сходзіць. Снегам заносіць. Снег мокры, з дажджом, сухі.

Замець — метель, пурга.

Завея — вьюга, пурга.

Ападкі— осадки.

Хмара — туча. Дажджавая, снежная, цёмная, навальнічная (грозовая) хмара. Хмара насоўваецца, вісіць, рухаецца.

Хмарны — облачный, пасмурный.

Навальніца — гроза.

Хмарыцца — заволакиваться тучами, облаками.

Маланка — молния.

Бліскавіца — зарница.

Вясёлка — радуга.

ТЕКСТ

Летапісец

Душой стаміўшыся ў жыццёвых цяжкіх бурах,Свой век канчае ён у манастырскіх мурах.Тут ціша, тут спакой — ні шуму, ні клапот.Ен пільна летапіс чацвёрты піша годІ спісвае усё ад слова і да слова3 даўнейшых граматак пра долю Магілёва.І добрыя яго, і кепскія дзялаАпавядае тут. Так рупная пчалаУмее ў соты мёд сабраць і з горкіх кветак.1 бачанаму і м — ён годны веры сведак.Што тут чынілася у даўнія гады,Што думалі, аб чым спрачаліся тады,За што змагаліся, як барані лі веру, —Узнаюць гэта ўсё патомкі праз паперу!Яно забудзецца, умрэ, з вадой сплыве, —І вось у спомінах устане, ажыве,Калі знайдуць яго няхітрае пісаннеПра гэтае жыццё, надзеі, справаванне.Так мора сіняе прымчыць да нас вадойБутэльку к берагу, аблітую смалой,Усю ў дробных ракаўках і ў ціне. Не замалаЯна была ў вадзе і шмат чаго спаткала.Рыбалкі вылавяць бутэльку, разаб'юць,І як трапляецца, быць мо у ёй знайдуцьЛіста. Па звычаю марскому гэтак весціНам, утапаючы, шлюць людзі. У моры гдзесьціЗагінулі яны, і, можа, соткі год3 тых часаў працяклі, і згінуў іх народ,І ўсё змянілася, і ўжо пра іх забылі,Вы, літары, цяпер нанова ўсё збудзілі!І людзі зведаюць аб прадзедах сваіх, —Аб горы, радасцях і аб прыгодах іх,Каму маліліся, чаго яны шукалі,Дзе на глыбокім дне іх крыюць хвалі.

(М. Багдановіч)