Жыхары ніжняга кішлака глядзелі на яго варожа. А колькі іх прыходзіла лячыцца! Ён бачыў, як адзін з мужчын пацягнуўся да нажа, што вісеў на доўгім скураным поясе, але другі, старэйшы, нешта сказаў — і мужчына, трымаючы нож, скалячы белыя, як часнок, зубы, матляў лязом, шырока ўсміхаўся, гледзячы на Алексу. Той прайшоў міма, пануры, са страшным тварам і дзеці што спачатку беглі за ім, дражнячыся, хутка адсталі і вярнуліся збянтэжанымі.
Першую ноч правёў у памятнай пячоры, дзе калісьці Апак выхадзіла яго. Ляжаў, думаючы пра тое, што, можа, які-небудзь магутны звер зноў упадабаў гэтую пячору для жылля, але, калі прыйдзе, сустрэне тут смерць, бо з іх двух будзе мацнейшым Алекса. Ён адчуваў у сабе сілы памерацца злосцю і гневам з усім светам, але помсціць не было каму — хіба што дабірацца да самога эміра, але і сам эмір быў толькі часцінкай таго сусветнага зла, якое абавязкова ўмешвалася ў справы і лёсы людзей. «Для чаго, дзеля чаго так адбываецца? — пакутліва думаў ён, гледзячы, як у знаёмай дзірцы паказваецца зорка і паступова, непрыкметна для вока знікае, каб уступіць месца новай. — Навошта чалавеку столькі выпрабаванняў, і чаму адны людзі жывуць спакойна, усё ў іх цячэ роўна і гладка, і ўвесь свой век яны жывуць, як сляпыя кацяняты, а другія пакутуюць, губляюць блізкіх, а неба раўнадушна глядзіць на ўсіх, і няма каму скардзіцца…»
Свет вакол яго быў бяздонным і пустым. Вакол звінела цішыня, здавалася, толькі ён застаўся тут, пад зоркамі, каб мучыцца і шукаць адказу, якога ўсё роўна няма.
У гэтым свеце, дзе ён доўга і пакутліва прагнуў цяпла, яно і было яму дадзена — але толькі дзеля таго, каб зноў страціць і яшчэ больш балюча, больш пякельна, чым калісьці, адчуць, што ўсё навокал — страта, што няма чаго прыляпляцца душою да некага, таму што чым болей прывыкаеш, тым больш верагодна, што гэта якраз і адбяруць у цябе… «Цёмная зорка над ёю», — успомніў ён словы Нармурада, сказаныя пра Апак. Але сам Нармурад не ўбачыў чорную зорку над сваім лёсам. Хаця, магчыма, лёс усё ж быў да яго літасцівы — Нармурад пражыў вялікае жыццё, а яна, Апак, яна… Ён захлынуўся камяком, што падступіў пад горла, хутка ўскочыў, выйшаў з пячоры.
Пустэльна было навокал. Займалася зара, — яна была такою ж спакойнай, такою ж прыгожай і пяшчотна-недатыкальнай, як заўсёды… І такія ж ружовыя, з цёмнымі праваламі лагчын і сіняй смугой над вяршалінамі былі горы. Ён падышоў да сцяжынкі — справа ад яе была бездань, зазірнуў уніз, угледзеўся ў далёкі шнурок сцяжыны, відаць, пракладзенай унізе дзікімі звярамі. Адтуль дыхала сырасцю, цесныя сцены амаль змыкаліся, адліваючы крывавым і зялёным адначасна. Падумаў спакойна, што, варта толькі зрабіць крок наперад, і ён, пакідаючы на гэтых камянях шматкі свайго цела, скаціцца ўніз, на белы шнур сцяжынкі. Тады скончацца ўсе яго пакуты і пякельныя думкі. Ён успомніў, як казаў Ашавазда: «Калі цыноўка лёсу выткана чорнаю, яе не адмыеш і святою вадой». Зрабіць гэты крок?
І адразу ж знікне Апак — таму што пакуль, і мёртвая, яна жыве, у ім жыве — са сваёй шырокай усмешкай, гнуткім целам і залацістымі валасамі, уся хуткая, жывая, вясёлая — цудоўны агеньчык жыцця, запалены немаведама кім.
Знікне Нармурад — скрыўленыя хваробай старыя яго пальцы, задушлівы кашаль, ясныя разумныя вочы. Знікне таўстун Ашавазда, што разбудзіў у ім сілы, пра якія ніколі б не даведаўся Алекса.
Упарта не хацеў бачыць іх мёртвымі, думаць пра тыя апошнія хвіліны, калі яны, магчыма, клікалі яго, гарэлі без яго.
Адзінокі куст прыляпіўся да каменю, цёмныя яго ягады блішчэлі, як налакіраваныя. Вецер слаба варушыў лісты, і Алекса ўспомніў, што, як казаў Ашавазда, світальны вецер — пасланец закаханых. Камусьці зараз цёпла ў хаце, утульна і добра. А яго, які прыляпіўся, як вось гэты куст, да маленькага кавалка зямлі ў гарах і думаў, што ён знайшоў там спакой, шалёны вецер адарваў і шпурнуў кудысьці ў свет… Куды?
Дадому, на далёкую радзіму, хаця б паўзком, хаця б па адным фарсангу ў дзень! Можа, калі-небудзь ён і дойдзе — нягледзячы на ўсё… Можа, калі-небудзь нанова напіша пра тое, што перажыў і ўбачыў за гэты час. Нанова — таму што ўсё, напісанае ім, згарэла ў полымі, запаленым раз’ятранымі воінамі, якія, мусіць, і не задумаліся над тым, што яны робяць, калі падносілі факел да драўляных парэнчаў ягонага дома. Нібы ўвачавідкі бачыў, як гарэлі хаты, гарэлі старонкі, якія ён пісаў доўгімі зімовымі начамі, калі шалёна выла завіруха і кідала ў дзверы белыя прыгаршчы снегу, а ў гарах час ад часу гулка падалі ў бездань лавіны снегу і доўга пасля гэтага гудзела навокал! Пісаў, калі Апак нячутна прала беласнежную поўсць авечак, каб пасля занесці яе ў дом да жанчын, што збіраліся разам і вучылі свайму адвечнаму рамяству маладых. Пісаў, калі Нармурад у суседнім пакоі раскладваў высушаныя летам зёлкі ў мяшэчкі, узважваў іх на міскалі і запісваў на тоненькіх таблічках назвы, а па ўсім доме ішоў моцны, настоены на летнім пякучым сонцы пах сакавітых лугоў і напаленай зямлі…
Што засталося з усяго гэтага?