Закрываўленае сонца

— Ну мы… нашы iх яшчо паймаюць псоў панскiх! Нi я буду! — пагрозьлiва загрымеў Сабакевiч.

— Ну, ну паймаiш, — зьдзеклiвым тонам адказаў Захарук. — Ката за хвост, цi з носу ды ў рот, гярой гэткi!

Косьцiк узгарэўся, бурчэў пад носам, ня ведаючы дзе рукi падзець. Бясьсiльная злосьць расьпiрала грудзi.

— Дый што-ж там такое, калi няшчасьця… Свабоды-ж бяз жэртваў нi бываiць, — пасьмялеў Хвёдар Павалiцкi.

— Гм, — задумаўся Захарук, пiльна мерачы зрокам Хвёдара, ды аглядаючы браму з усiмi ейнымi адзобамi. — Кажаш: свабоды бяз жэртваў нi бываiць… Можа ты й разумнейшы-ткi за мяне, хлопча. Ну як на маю цёмную мужыцкую галаву, дык цi не пасьпяшылiся вы, малойчыкi… А можа каб у пару, дык i цэлымi выйшлi-б…

На гэта нiхто нiчога не адказаў. Лявон ужо ацiх, стаяў i слухаў.

— Дык сягоньнiка, кажаш, прыйдуць? — пытаўся Захарук. — А калi, рана цi позна?

— Далжны рана, — адказаў Павалiцкi, — но точна нi знаем.

У голасе прабiвалася нота сумлеву й рашчараваньня.

— Ага, во як — прадаўжаў Захарук, — ну й наварылi-ж вы, дзяцюкi, кашы… што й гаварыць. А хто-ж яе расхлёбваць за вас будзiць, га? Чаго стаiцё, як папруцянелi? Цi можа вiсець во гэдак будзiць, бальшавiком на паказ?

Сьвежым раньнiм тварам зiрнула з-за Гараваткi сонца й сьвятлом залiло гасьцiнец, прыдарожны лес, браму й труп на ёй. Як валадарны самаўпэўнены гаспадар, у падкасаваных зрэбных портках, вылiнялай сiняй кужэльнай кашулi, басаногi, з апоўзлай на патылiцу кепкай-аладкай, стаяў побач замарожаных сваей ненаважанасьцю трох падпольнiкаў даўгавусы дзядзька. З-над брамы тупым зрокам уталопiўся ў гэтую групу ўтрапёных людзей бяздушнатвары дыктатар.

— Ну дык чаго пасталi? — загарэўся Косьцiк. — Давайце здымаць.

Але сам Косьцiк i сябры ягоныя, быццам iм хто волю адабраў, топалi на месцы. Увагу iх адцягнулi людзi, што незаўважна зьявiлiся на гасьцiнцы. Лiтоўскiя жыхары, устрывожаныя стралянiнай, пасьпяшылi сюды зь вёскi. Цi ня першай з рукамi запэцканымi ў сажу, — мусiць ад чалесьнiкаў, - прысьпела Аўдоля Кмiтава. У гурце былi й два лекаравы хлапцы, i Бахмач Пракоп зь Януком i ягоным неадлучным Тапсiкам, i Пiлiпава Аксеня з Арсенем.

— А матухны-ж мае, а божачкi! — галасьлiва завойкала Аўдоля. — А што-ж гэта, ягодка мая мiлiнькая, гэттака нарабiлася?

Натоўп гусьцеў. Падыходзiлi, але не дакраналiся да вiсячай дзяўчыны, аглядалi браму ды дакорлiвымi вачмi мерылi трох перадавiкоў камунiстычнага падпольля.

I тады, адкуль нi вазьмiся да натоўпу далучыўся Антось Дзяркач. У правай руцэ трымаў неадлучны бярозавы кiй, а па ягоным сухiм, змарнелым твары з гусьценька чорнай бародкай, што зь дзеркача ў мяккую мяцёлку вырасла, шныраў праменьчык вядомай вясковым людзём кплiвай усьмешкi.

— Антось! — кiнулася да яго першая Пiлiпава Аксеня. — А ты адкуль?

— З дому, — кпiў Дзяркач.

— Як гэта з дому? Цябе-ж на вайну забралi. Дзе ты быў?

Дзеркача абступiлi з пытаньнямi. Некаторым карцiла рукой яго памацаць, каб пераканацца, што гэта не здань.

— Забраць то забралi, ды толька нi ўпiлнавалi, хэ-хэ-хэ… дробненькiм сьмехам паехаў Антось. — Вы помнiце, што дзед Якуб казаў? Што нiма нам за каго на ражон лезьцi, га? От я й не палез.

Наблiжылiся да грамады падпольнiкi. Уся ўвага зьбеглася на пранырлiвым вясковым жартаўнiку. Як непараўнальны гэрой, рос на вачох Антось. Распытвалi пра ўцекi, ды чаму iншым уцячы ня собiла. I Антось, першы раз у жыцьцi здабыўшы такую агульную пашану аднавяскоўцаў, прыгадваў свае зусiм нязвычайныя прыгоды: як па дарозе зь цягнiка ў казармы шмыгнуў упоцемку за вугал хаты, як хаваўся пасьля па лясох i сялянскiх гумнах, як нарэшце пазаўчора вечарам пастукаў у дзьверы роднай хаты. I хто ведае што было-б, калi-б даведалiся пра яго ў вёсцы. Пазаўчора зходзiў пацягнуць бацьку за язык дзiравы шляхцiц Паўлоўскi. На бацьку не насядаў. Зьбянтэжыўся зусiм яго просталiнейны розум ад часу, калi пачала пыхцець i на ўсе застаўкi трашчэць «моцарствовая». Адылi бацька параiў Антосю скрыцца, "покуль праясьнiцца". Хаця-нехаця, Антосю давялося паслухаць гоману начнога Гаравацкае пушчы.

Увачавiдкi рос ды поўнiўся цiхiм гоманам натоўп. Захарук усьпеў ужо пераказаць мужчынам навiны. Неспадзяваная вестка пра непазьбежны прыход «рускiх», што прасаладзiла некаторыя ўяўленьнi, захмарылася трагэдыяй, ахвяра якое вiсела ў людзей на вачох.

— Павесiць-бы во Сабакевiча й гэтых мурзiкаў разам! — голасна сказаў Пракоп. Адразу прыкусiў язык. Слова выпушчанае як птушка, — паспрабуй злавiць яго. Надта-ж яшчэ нылi Пракопавы бакi ад рук Вадзiмскага Адася, калi за Косьцiкавы правакацыi папакутаваў.

— Пракоп, здурэў цi што? — сыкнуў збоку швагра Алесь. — Цi-ж ты ня чуў, што сягоньнiка бальшавiкi прыдуць?

— Брама ня выдзiржыць! — зарагатаў Антось Дзяркач.

— А што-ж яны вiнаватыя? — цiўкнула Аксеня. — Палякi во павесiлi.