Заўтрашнi дзень (на белорусском языке)

На трэцюю ноч атрад зняўся з месца i выйшаў да свiтання на шашу. На ранейшым месцы асталiся толькi двое, i адзiн з гэтых двух быў Коля Сушчэвiч. Камандзiр атрада апошнiмi днямi пачаў думаць, што гэта не так сабе незнаёмыя людзi пачалi з'яўляцца ў гэтым месцы. Гэта маглi быць нямецкiя выследчыкi, якiя вывiжоўвалi партызанскiя сляды. Можа яны напалi на след атрада? Калi гэта так, то пасля аперацыi на шашы не трэба варочацца на гэтае месца. Дык трэба праверыць, цi ў гэтыя днi будуць падыходзiць туды незнаёмцы. Дзеля гэтага ў лесе асталiся Коля Сушчэвiч i добра вядомы яму з самых малых дзён тамашнi чалавек, якi апошнiя перад вайной два гады быў садаводам i пчаляром у блiзкiм да раённага цэнтра саўгасе i часта бываў у доме Сушчэвiчаў. Яны ўдвух самi з сабою памеркавалiся заняць месцы далёка адзiн ад аднаго, каб шырэй абсочваць мясцовасць. Коля ўвесь першы дзень прасядзеў на прыдарожнай таполi, i яму добра вiдно было на шырокую разлегласць. I ўсе падыходы да лесу былi як на далонi. Нават добра заўважаўся дробны кусток шыпшыннiка, ужо без лiсця i прыламаны калёсамi. За дзень Коля не ўбачыў анiводнага чалавека. Было так цiха i пуста, быццам тут нiколi не лiлася чалавечая кроў i быццам бы тут не тлелi ў зямлi прыблудныя ў гэты куток фашысты i iхнiя палiцаi. Змрокам дня Коля злез з дрэва i пайшоў на лагернае месца ў лес, так, як яны i дамовiлiся з садаводам. Той ужо быў там i нецярплiва чакаў Колю. Здавалася, што ён нейкi ўзбуджаны. Ён узяў Колю за плечы i сказаў:

- Ну, сынку, ты ўсё тужыш па бацьку i шукаеш яго. Дык будзь спакоен, твой бацька жыў i здароў.

Коля ўздрыгануўся i, апанаваны вялiкай трывогай, сцiшыўся.

- Я сёння апоўднi твайго бацьку бачыў. I так мне хацелася з iм пагаварыць, але не ўдалося. Ён iшоў паўз лес, я яго бачыў здалёку i пазнаў. Я крычаў, а ён не пачуў, вецер дзьмуў ад яго. Так што твой бацька жывы i здаровы. Цяпер ужо, калi так, ты з iм можаш скора i спаткацца.

Гэты чалавек не ведаў, што ён не ўзвесялiў Колю, а ўвагнаў яго душу ў жах безнадзейнасцi i трывогi. Удвух яны леглi на ноч у Колевым шалашыку. Садавод заснуў адразу i праспаў ноч, не павярнуўшыся. Гэта быў здаровы сон чалавека, якi пражыў дзень як трэба i заўтра будзе жыць як трэба. Здаровы чалавек i спiць здорава.

Трэба думаць, што гэтага садавода ў маленстве не кранула за душу нiякае зло. I ён мог бы быць прыкладам усiм: жывi так, як расце дрэва. Радуйся сонцу i ведай, што ў самую страшную навальнiцу iдзе дождж i жывiць усё жывое.

Коля Сушчэвiч нават i вачэй не заплюшчыў у тую ноч. Скурчыўшыся, ён чакаў дня i з радасцю заўважыў, як свiтанне пачало цадзiцца ў шалаш праз усе шчылiны. Ён вылез на двор i ўбачыў: стаяў сапраўдны мароз. Дзе крыху дрэвы разыходзiлiся ў паляну, там усё бялелася. I ў твар рэзала холадам. Блiзка была зiма. Пачуццё вялiкай няўтульнасцi апанавала Колю Сушчэвiча. Ён хацеў аднаго: iсцi туды, дзе ўсе, а не аставацца тут удвух. I яшчэ: ён гарнуўся да Антона Крамарэвiча, яму хацелася быць з iм. З вялiкай нецярплiвасцю ён перачакаў тут некалькi дзён, пакуль не стала i яму i садаводу ясна, што падазроныя людзi i сапраўды такi гэтае месца агледзелi i старанна абсочваюць яго.

Нават нейкiя ўдвух прыходзiлi на месца самога лагера, сказалi, што скрываюцца ад немцаў, пасядзелi, пагаварылi i пайшлi. Усё было выразна. Коля з садаводам рушылi ў дарогу. Iдучы скрозь паўз шашу, яны дайшлi да вялiкiх забалочаных паплавоў. Тут была ўжо тэрыторыя суседняга раёна. Балота было замерзлае. Рыжая асака тырчала на iм пукамi памiж куп'я i кустоў. Яны наткнулiся на свайго чалавека. Ён стаяў пад адкосам i акiдаў вачыма дарогу. Увесь атрад быў тут. Па шашы засада была ў трох месцах. Коля Сушчэвiч знайшоў Крамарэвiча i астаўся пры iм. Толькi на восьмы дзень людзi ўбачылi вялiкi натоўп людзей на шашы. Тут былi прыдарожныя дубы. Як зялёныя скалы, яны ўзвышалiся над шырокай мясцовасцю. Нiводнага з гэтых магутных дрэў не магла б узяць нiякая пiла, такiя яны былi тоўстыя. Кожны з гэтых дубоў меў не адну сотню гадоў. Вялiкi натоўп людзей паволi iшоў дарогай. Людзей было некалькi сот, i напэўна больш за тысячу. Больш як палова ўсiх тут было жанчын. А рэшта былi старыя i нават не старыя мужчыны, падросткi i дзецi. Зусiм малых дзяцей жанчыны неслi на руках. Трэба было бачыць твары гэтых жанчын, матак i сёстраў. Але найбольш маглi ўразiць чулую душу дзяўчынкi, самi яшчэ падросткi. Убачыўшы нядаўна смерць сваiх бацькоў, яны неслi на руках сваiх малых братоў i сёстраў, якiя некалi нават i памятаць не будуць, што iх жыццё пачыналася ў час, калi чалавецтва найбольш ганарылася сваёй цывiлiзацыяй i найбольш сыходзiла крывёй i енчыла ў пакутах з таго, што ясны розум яго занядбаў тое вялiкае, што магло б быць названа сэнсам светабудовы, - гэта чалавечае сумленне. Не памагла цывiлiзацыя.