ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Неўзабаве пасьля выхаду Даната з турмы я пайшоў да гаспадыні даўнейшай кватэры Колькі. Напомніў ёй пра сябе і спытаў, ці ведае яна адрас сябра. Выявілася, што ў яе ад яго тры лісты да мяне. Першы быў напісаны ў санаторыі, летась у сьнежні. Наступны ў лютым, а апошні ў траўні. Колька пісаў у ім, што ўжо цалкам здаровы і што знайшоў добрую працу. Яму прыдалося, што ён вырас у рэстарацыі свайго бацькі і ведаў кухню. Цяпер кіруе вялікім пансыянатам і ў яго ўсё добра. Мае пакой, утрыманьне і трыццаць тысяч месячнага заробку. Можа мне вярнуць адразу сто тысяч, а пасьля штомесяц па дзесяць тысяч. Хоча такім чынам сплаціць доўг. Я напісаў яму пра свае прыгоды. Прасіў, каб не згадваў у сваіх лістах пра грошы, затое я пагадзіўся, каб высылаў штомесяц па дзесяць тысяч марак. Гэта будзе для яго лягчэй, а я буду надоўга забясьпечаны.

Справа мая знаходзіцца ў пракурора, мабыць, з мэтаю падрыхтоўкі акту абвінавачаньня. Суд адбудзецца няхутка, бо ўсе абвінавачаныя знаходзяцца на волі пад закладам. Я не баюся суду, бо ведаю, што прысуд ня будзе суровы. Акрамя таго, у турме буду мець уласныя грошы, а да таго ж, калі захачу, дапамогу зь некалькіх месцаў. І ад Даната, і ад Колькі, і ад Рэванскага. Ды нават ад Грачанкі. Я зусім забыўся пра яе. Але аднаго дня, у жніўні, я быў у цукерні Рудніцкага. Граў вельмі добры струнны аркестар. Я сядзеў ля акна і наглядаў на Катэдральны пляц. Раптам адчуў на шыі дотык нечай далоні. Азірнуўся і пабачыў вясёлы твар Грачанкі. Я ўзьняўся і павітаўся:

— Але ж вы й шыкоўна выглядаеце! — сказаў я шчыра

— Старая баба і шыкоўна! Лухту вярзеш, смаркач. Можна прысесьці да цябе на каву? Бо, можа, чакаеш якую німфу, то я зараз жа зьнікну.

— Я нікога не чакаю. Калі ласка.

Грачанка паклала на вольнае крэсла стос пакункаў з закупамі і замовіла паўфіліжанкі чорнай кавы. Пасьля яна спытала:

— Дзе Колька?

— У Закапанэ. Ён быў вельмі хворы. Цяпер вылечыўся, але жыве там.

— Шкада яго. А ты чаму да мяне не прыходзіў?

— Ну, ведаеш… да цябе трэба ісьці з грашыма. А я цяпер жыву сьціпла. Не ў галечы, але і не раскідаюся.

— Ці шмат у мяне вы патрацілі?

— Я нічога.

— І Колька нічога. Ён хацеў заплаціць, але атрымаў пстрычку у нос. А ты не прыйшоў нават падзякаваць. Я была ўпэўненая, што ты прыйдзеш.

Я падумаў, што сапраўды паступіў нядобра. Мяне трохі гэта прысаромела, і, магчыма, таму я сказаў шчыра, апраўдваючы сябе:

— Неўзабаве пасьля гэтага я патрапіў у турму. Сядзеў шэсьць месяцаў.

— Дзе?

— У Вільні.

— І як табе там было?

— Напачатку галадаў.

— І не напісаў?

— Як я мог?

— Вот, які ты дурны! Мне паслаць табе перадачку амаль нічога не каштуе. Да таго ж я маю сталоўку. Ёсьць каму занесьці. Але за што сядзеў?

Я расказаў Грачанцы гісторыю з чэкамі. Зразумела, не закранаў справу з Данатам, не ўзгадаў пра Алену і Рэванскага, ані пра схаваныя грошы. Схлусіў нават, кажучы, што заклад за мяне зрабіў знаёмы, выпадкова ўблытаны ў гэтую справу. Грачанка слухала мяне ўважліва, і я заўважыў, што яна нават расчулілася. Вочы яе сталі вільготнымі.

— У цябе ёсьць каханка? — спытала яна.

— Не. Не хачу ні з кім зьвязвацца.

— Цяпер у мяне няма шмат часу на размовы. Але заходзь да мяне ўвечары. Прыйдзі а дзясятай і пазвані тры разы з параднай. Адчыню табе альбо я, альбо Янка. Калі Янка, дык ідзі адразу ў мой пакой. Памятаеш?

— Апошні з правага боку.

— Так. Там пачакай. Пагутарым больш. Вячэры сёньня ня еш. Захавай апэтыт.

З гэтага дня кожную сераду я хадзіў да Грачанкі. Мы елі разам вячэру і размаўлялі да позьняй ночы. Першы раз, калі я ўранку хацеў сысьці, яна выняла з шуфляды начнога століка канвэрт і падала мне.

— Што гэта?

— Вазьмі. Прыдадуцца.

Я раскрыў канвэрт і ўбачыў у ім некалькі банкнотаў. Я быў вельмі абураны і, мабыць, зьмяніўся ў твары. Грачанка спытала:

— Ш то з табою?

— Як ты можаш… — сказаў я. — Я хто?

— Але што сталася? Можа, ты ў нядолі і саромеешся папрасіць. Давай сюды грошы і пра іх не гаворым. Але калі будуць патрэбныя, скажы шчыра. Цяпер прашу прабачэньня. Ну, дай руку!

Сапраўды, мне было вельмі прыкра; можа, таму што была яна заможнаю кабетаю, прапанова мне ранкам грошай выглядала як плата вулічнай дзеўцы. Але гэта не сапсавала нашых адносін. Яна была для мяне мудраю і мілаю цёткаю, якая ніяк мяне ня зьвязвала.

Я пабачыўся і з Сабадам. Але гэтая сустрэча не была прыемнай. Мы сутыкнуліся нос у нос на вуліцы Міцкевіча. Было відаць, што ён зьдзівіўся.

— Ты на свабодзе?! — спытаў ён.

— А ты і Якуб, відаць, хацелі, каб я памёр у турме.

— Не, але такі заклад!

— Супольнікі не заплацілі, але знайшліся чужыя людзі, якія мне дапамаглі.

— Ня гневайся. Адкуль узяць гэткую суму?

— А нельга было хаця б пакунак махоркі і кавалак хлеба часам паслаць? Праз вас жа я папаўся, і вы ведалі, што ў мяне няма нічыёй дапамогі.