ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

— А ці не прыйшло вам да галавы, што варта ажаніцца зь ёю? Яна старэйшая за вас, але гэта ня мае вялікага значэньня. Да таго ж лепей жыць з жанчынай дваццаць год шчасьліва, чым з маладзіцай трыццаць — нешчасьліва. Мелі б жонку надзейную, прыгожую, здаровую, сьціплую. Вы ведаеце, што ў яе ёсьць сын?

— Так.

— Яна ахвяруе сабою дзеля яго. Цяжка працуе. А мела мноства магчымасьцяў лёгка і шмат зарабляць. Такі, як гэта называюць, «тавар» цэніцца ў шыкоўных салёнах распусты. Ёсьць тут такія для заможнай публікі. Але яна мае прыродную прыстойнасьць. Да распусты яна не падыходзіць.

Я доўга размаўляў з Рэванскім. Выявілася, што ён даўно ведае, што мы былі з Сабінаю каханкамі. Ён лёгка зрабіў выснову з нашых паводзін. Не зьбіраўся згадваць пра гэта, але з нагоды размовы пра Сабіну сказаў мне. Я быў зьдзіўлены ды нават прысаромлены яго кемлівасьцю. Ён пасьміхнуўся і зірнуў мне ў вочы:

— Трэба ўмець глядзець на людзей і рэчы. Трэба слухаць словы, але думаць пра іх мэты. Трэба зьвяртаць увагу не на тое, што само кідаецца ў вочы, але на прыхаваныя дробязі. Ня трэба цалкам чапляцца за рэчы, але знаходзіць іх характэрныя дэталі. Вы памятаеце наша знаёмства на Біржы працы?

— Памятаю.

— Дык там было каля двухсот мужчын, а я выбраў вас беспамылкова, на падставе некалькіх дробязяў, якія я заўважыў і якія характарызавалі мне вас так, як быццам бы я ведаў вас змалку. Зь іх я выснаваў, што вы надаяцеся мне фізычна і псыхічна. Бо зразумела, я б не працаваў зь якім вісусам альбо ардынарным ёлупнем. Я вам дапамог. Вы таксама мне прыдаліся. Словам: я не падмануўся. А да таго ж людзі, недальнабачныя псыхічна, ня ўмеюць выбраць сабе нават жонкі, найбліжэйшай істоты на сьвеце.

— Прабачце, вы былі жанаты, — хутчэй сьцьвердзіў, чым запытаўся я.

— Так.

— Шчасьліва?

— Так. Вельмі. Меў у жонцы надзейнага і добрага сябра. Але яна памерла. Тыф… І маё асабістае шчасьце, сапраўднае шчасьце, скончылася…

Толькі пасьля сёньняшняй размовы я зразумеў, зь якім цікавым чалавекам маю дачыненьні. Гэта быў мысьляр, псыхоляг, аналітык. Як здольны сьледчы судзьдзя ён будаваў з дробязяў высновы, са сьлядоў довады. Калі спытаў яго: як здагадаўся, што я і Сабіна каханкі, ці не з таго, што на другім сэансе мы добра пазавалі, ён адказаў:

— Я зразумеў адразу ж, як яна прыйшла. З гучаньня яе голасу, з выразу твараў і яе, і вас. А калі ў нейкі момант яна паклала далонь на вашу далонь, вы скоса зірнулі на мяне, ці заўважыў я гэта, і паспрабавалі незаўважна адсунуць сваю далонь. Калі б вашы стасункі былі такія самыя, як першым разам, гэтага ня здарылася б.

Назаўтра ранкам Рэванскі зьехаў. Я часта ўспамінаў яго і задумваўся над тым, што ён мне казаў пра свой мэтад назіраньня за людзьмі. Я пачаў таксама зьвяртаць большую ўвагу на людзей, якія мяне атачаюць, і на характэрныя дробязі.

Таго ж дня ўвечары я пайшоў у більярдную залю «Чырвонага Штрала». Колькі ў ёй я не засьпеў. Зрэшты, я не спадзяваўся на гэта, бо ён казаў мне, што ў гэтай рэстарацыі звычайна гуляе ў пятніцу і суботу. Заля была запоўненая заўзятарамі. Пры галоўным стале гуляў малады, таўсташчокі мужчына, якога называлі Бурмістар. Праціўнікам яго быў хударлявы, лысаваты спадар сталага веку. На ім была чорная адзежа, і з-за зялёнага твару і глыбокіх вачніц ён выглядаў на нябожчыка, якога за добрыя паводзіны на могілках адпусьцілі ў адпачынак. Яго звалі Годвін. Пасьля кароткага назіраньня я зарыентаваўся, што Годвін вельмі добры гулец і дае Бурмістру ажно дваццаць пунктаў форы. Гатую партыю Годвін прайграў і прапанаваў другую па дзьве тысячы. Бурмістр пагадзіўся. Тады Годвін, нашараваўшы кій крэйдаю, выняў з кішэні нагавіц хустку і выцер ёю далоні. Потым схаваў яе ў іншую кішэню. Гэта прыгадала мне ўмоўны знак Колькі. Магчыма, гэта было выпадкова, але надумалася мне, што Годвін дае некаму знак, што прайграе. А стаўкі гульні падвысіў дзеля таго, каб запэўніць іншых, што гэтую партыю выйграе. Адзін з заўзятараў зьвярнуўся да мяне:

— Стаўлю тысячу на Годвіна. Пойдзеце ў заклад?

— Добра.

Я ўважліва сачыў за гульцамі. Я заўважыў, ш то Годвін гуляе надзвычай старанна, гэтак сама Колька, калі той гуляў «на спуск». Зразумела, ён прайграў. Заўзятар, зь якім я пайшоў у заклад, сунуў мне пакамечаную банкноту — маю выйгранку. Толькі цяпер я заўважыў, што гэта Куба, авантурнік, які распачаў бойку ў шынку на Занальнай. Цяпер выглядаў ён на саліднага, спакойнага мужчыну. Мяне, відаць, ён не пазнаў і другі раз у заклад са мною не пайшоў. Я надалей сачыў за гульцамі. Годвін прапанаваў Бурмістру гульню на чатыры тысячы. Той не паважыўся. Але нейкі маладзец, што сядзеў сярод заўзятараў, сказаў яму:

— Пайду да цябе ў долю: дзьве тысячы.