Ад гоману бароў. Аповесць пра Якуба Коласа

Кастусь адышоў ад акна, прысеў на лаўку. А што, як ён не застане Фурсевіча дома ці школа яго далёка ад станцыі? 3 куфэркам і гэтым вось самаварам (на якое ліха ён толькі згадзіўся ўзяць яго з сабой?!) не пацягнешся шукаць сябра і яго школу. А нашто рэчы цягнуць з сабой? Хіба нельга пакінуць іх на станцыі? Тады ўлегцы можна сігануць далёка.

Пасля Баранавічаў хмары зацягнулі неба, сыпануў спорны дожджык. Але хутка хмару перагнала, і нават на якую гадзіну выглянула халоднае асенняе сонца. Кастусь зноў утаропіўся ў акно. За Ляхавічамі пацягнулася, як кінуць вокам, раўніна. Спачатку відаць былі доўгія палоскі, потым іх засланілі лясы і лясочкі. Затым пералескі і кусты перайшлі ў бясконцыя і аднастайныя балоты. Здавалася, не будзе ім ні канца, ні краю. Неўзабаве цягнік выкіраваўся на пясчаны грудок, дзе стаяў станцыйны будынак і прытуліліся сялянскія хаткі.

Гэта і быў раз’езд Любашава. Кастусь з куфэркам і самаварам саскочыў з падножкі. Пакінуўшы рэчы на станцыі і распытаўшы дарогу ў школу, настаўнік борздзенька рушыў да свайго сябра. Падганяў вечар і дробненькі халодны дождж. Добра, што ісці было не так далёка: з якую вярсту па шпалах, а там звярнуць на стары гасцінец з прысадамі, пакуль не пакажацца пры дарозе сялянская хата на дзве палавіны. У адной жыве ляснік, другую — здае пад школу. Там кватаруе і настаўнік.

— Во каго не чакаў у госці! — кінуўся Фурсевіч абдымаць сябра.— Якім ветрам і куды?

— Да цябе ў падсуседзі, ці проста сказаць — на тваё месца.

— Няўжо ў Люсіна?

— Паглядзі, калі не верыш,— падаў Кастусь сваё прызначэнне.

— Што я магу сказаць? Не зайздрошчу табе! Але і нічога страшнага. Два гады я там адбухаў. Вядома, глуш, але і там людзі жывуць, і, скажу па сакрэту, дзяўчаты там ёсць і прыгожыя і разумныя. Сам пабачыш, і, можа, каторая запалоніць тваё сэрца... Глуш то глуш, а вось збіралася ў школу дзяцей больш, чым тут. Школа там ужо даўно, а тут нядаўна, нават свайго будынка, як бачыш, яшчэ няма... Ну, а пра школьныя справы досыць, цяпер ты ў мяне госць. Нечаканы і дарагі госць.

Пакуль Алесь апавядаў сябру пра першыя ўражанні ад працы на новым месцы і ўспамінаў люсінскіх знаёмых, на стале з’явілася міска гарачай бульбы, талерка баравікоў, гладыш кіслага малака і яшчэ сёе-тое. Асеннія вечары доўгія, але сяброўская бяседа ў хлопцаў зацягнулася далёка за поўнач...

Назаўтра зранку, як і было дамоўлена, Кастусь пайшоў на ўрокі да Фурсевіча. Сеў на апошняй парце і пільным вокам зорыў за Алесем. Той вёў урокі ў добра наладжаным тэмпе: адны вучні пісалі, другія — рашалі задачкі, трэція — чыталі. Сам Фурсевіч засяродзіў усю ўвагу на першакласніках. Іх настаўнік яшчэ не столькі вучыў, як толькі прывучаў да школы і кнігі. Кожнага навічка Алесь ведаў па імені, размаўляў з імі ласкава. Калі што ў малога не выходзіла ці адказваў ён няправільна, Фурсевіч не павышаў голасу, а падыходзіў да хлапчука, клаў яму руку на плячо і падбадзёрваў:

— А ты падумай, не спяшайся, не бойся...

У час размовы з адным вучнем Алесь не спускаў вока з астатніх: аднаму сцвярджальна кіўне галавою («Малайчына, і сёння першы рашыў задачку!»), на другога паківае пальцам:

— Сяргей, шануй вочы, а то як у зайца будуць. У цябе ёсць свой сшытак.

Асабліва спадабалася Кастусю, як Алесь правёў урок чытання. Фурсевіч стаў каля стала, узяў у руку падручнік і пачаў чытаць ціха, але з уздымам і нейкай асаблівай шчырасцю. Кастусь быў сведкам таго, як Фурсевіч чараваў, браў у палон дзіцячыя сэрцы. Спачатку ў класе не ўсе слухалі, як чытае настаўнік: хто рашаў задачкі, хто пісаў. Неўзабаве ціша запанавала ў класе, нават старэйшыя вучні, якія самі чыталі гэты твор і ведалі яго амаль на памяць, уважліва ўслухоўваліся ў кожнае слова настаўніка. I дзіўная рэч, сам Фурсевіч так захапіўся чытаннем, што на яго твары заззяла радасная ўсмешка, і сам ён нібыта папрыгажэў.

«Малайчына!» — з зайздрасцю падумаў Кастусь, любуючыся сябрам.

На развітанне Кастусь узяў з Алеся слова, што той у скорым часе наведаецца да яго ў госці, пройдзецца па знаёмых сцежках.

— Няўжо, браце, цябе не цягне глянуць на якую знаёмую? — дапытваўся Кастусь.— Паслухаеш, як я ўрокі даю. Ты ж мой самы блізкі сусед.

— Не бойся, сумаваць не будзеш, як упражэшся ў школьны хамут... Быў я люсінскім мядзведзем, цяпер ты ім станеш,— загадкава прамовіў Алесь.

*

Кастусь адпусціў сваіх вучняў у гэты вечар крыху раней. Каб нагнаць прапушчаныя дні, ён, па парадзе Фурсевіча, займаўся з дзецьмі зранку і яшчэ па абедзе. Сходзяць вучні дахаты, паабедаюць і зноў за парту. Заняткі працягваюцца, аж пакуль не змеркне. Былі дні, калі настаўнік нават прыносіў лямпу, але сёння ён не стаў гэтага рабіць. Няхай дзеці адпачнуць, ды і сабе трэба зрабіць перадышку: якраз ужо чатыры тыдні, як ён пачаў заняткі ў школе.