Адкуль наш род

Большасць жыхароў Вялікага Княства трымалася праваслаўнай веры. Праваслаўныя маскоўскія цары, якія марылі захапіць беларускую зямлю, хлусліва абвяшчалі, што яны хочуць абараніць адзінаверцаў.

З польскага боку таксама прагавіта паглядалі на Беларусь. У Польскім Каралеўстве вера была каталіцкая. Польскія ўлады хацелі і ўсіх беларусаў зрабіць каталікамі, каб лягчэй запанаваць над Вялікім Княствам Літоўскім.

Леў Сапега і ўсе, хто адстойваў незалежнасць нашай Бацькаўшчыны, лічылі, што самастойнасць дзяржавы можа ўмацаваць агульная вера.

Найвышэйшыя праваслаўныя святары сабраліся ў Берасці на з’езд. Яны абвясцілі, што захоўваюць у сваіх храмах усе ранейшыя звычаі і абрады, але прызнаюць уладу галоўнага каталіцкага святара — папы рымскага.

Адбылося як бы аб’яднанне праваслаўнай і каталіцкай цэркваў. Новую веру назвалі вуніяцкай, бо слова “унія” ў лацінскай мове і азначае — аб’яднанне, звяз.

Вернікаў, якія прызналі гэты звяз, пачалі называць вуніятамі. Галоўным вуніяцкім саборам стаў старажытны полацкі храм святой Сафіі.

У вуніяцкіх храмах, адрозна ад праваслаўных і каталіцкіх, гучала беларуская мова. Святары тлумачылі на ёй Слова Божае. Вернікі спявалі па-беларуску царкоўныя песні. Вуніяты друкавалі на роднай мове кнігі і вучылі на ёй дзяцей у царкоўных і манастырскіх школах.

Паступова новая вера заваёўвала ўсё больш і больш прыхільнікаў. У канцы XVIII стагоддзя вуніятамі ўжо была большасць беларусаў.

Тры з кожных чатырох жыхароў нашай зямлі маліліся Богу ў вуніяцкіх храмах. Таму некаторыя гісторыкі называюць вуніяцтва народнай рэлігіяй беларусаў.

Канцлер Леў Сапега спрыяў узмацненню вуніі. Аднак ён сурова папярэджваў тых святароў, што хацелі загнаць людзей у сваю веру сілай. Сапега пісаў у адным з сваіх лістоў, што за жорсткасць вінаватыя будуць пакараныя і Богам, і людзьмі.

На схіле дзён

Льву Сапегу ішоў ужо сямідзесяты год, калі яму ўручылі булаву вялікага гетмана. Гэта значыла, што ён зрабіўся галоўным ваяводам войска Вялікага Княства Літоўскага.

Час для нашай Бацькаўшчыны быў тады цяжкі. Шведскі кароль пераправіў на 75

караблях свае палкі праз Балтыйскае мора ды рушыў на Вільню і Полацак.

Каб выставіць супраць ворага моцнае войска, Леў Сапега ахвяраваў усе свае грошы і маёмасць. Ягоны сын Ян таксама ўзброіў за свой кошт полк жаўнераў, які адважна біўся з захопнікамі.

Планы шведскага караля далучыць Вялікае Княства Літоўскае да сваіх уладанняў не спраўдзіліся.

Леў Сапега вызначыўся і ў іншых справах. Добрым словам успаміналі яго мастакі, пісьменнікі, друкары. За падтрымку і абарону таленавітых людзей паэты прысвячалі яму вершы. Багата грошай ён аддаваў на пабудову хрысціянскіх храмаў.

Заслуга Сапегі і ў тым, што ён сабраў надзвычай багатую бібліятэку. Ён паклапаціўся пра тое, каб для нашчадкаў былі перапісаныя ўсе галоўныя дакументы Вялікага Княства.

Калі-небудзь у Беларусі абавязкова паставяць помнік гэтаму выдатнаму дзяржаўнаму дзеячу, якога ведала ўся Еўропа.

Пытанні і заданні

1. Раскажы, дзе і як вучыўся Леў Сапега.

2. Як ён трапіў на дзяржаўную службу да вялікага князя і караля?

3. Чым скончылася паездка Сапегі да маскоўскага цара?

4. Раскажы пра законы нашай дзяржавы, сабраныя ў Статуце Вялікага Княства.

5. На якой мове быў напісаны і выдадзены Статут?

6. Чаму Вялікае Княства Літоўскае аб’ядналася з Польшчай? Як называлася задзіночаная дзяржава?

7. Што такое вунія? 

8. Чаму вуніяцтва называюць народнай рэлігіяй беларусаў?

9. Як Леў Сапега дапамог радзіме перамагчы шведскіх захопнікаў?

10. Якія яшчэ заслугі належаць Сапегу?

Вялікі гетман Ян Кароль

У бацькавым палацы

Яну Каралю Хадкевiчу лёс наканаваў стаць адным з найславуцейшых беларускiх палкаводцаў. Калі ён нарадзіўся, iшла надзвычай цяжкая для нашай дзяржавы вайна з Масковiяй. Цар Iван Жахлiвы iмкнуўся захапiць i далучыць да сваiх уладанняў Полацак ды iншыя беларускiя землi да самай Вiльнi.

Бацька Яна Хадкевiча быў на вайсковай i дыпламатычнай службе i нячаста прыязджаў дадому. Янка рос пад наглядам мацi.

Ягонае маленства прайшло недалёка ад Баранавiчаў. Там, на высокiм беразе рэчкi Мышанкi, стаяў бацькаў палац-замак, абведзены стромкiм валам i глыбокiм ровам. Янка любiў гуляць з аднагодкамi ў вайну. Ўжо тады яго прызнавалi за камандзiра. Ён з драўлянай шабляю ў руцэ вадзiў хлапчукоў на штурм замкавага валу. Або загадваў сваiм малым ваярам падрыхтавацца да абароны на другiм баку Мышанкi i першы смела кiдаўся ў ваду.