Ах, Міхаліна, Міхаліна

— Мне будзе цяжка. Мне вельмі нялёгка ад Любінай любві,— ён уздыхнуў і тут жа быццам спалохаўся жонкі: — Не, я нічога дрэннага пра яе не кажу. Яна цудоўная маці, гаспадыня...

Я перапыніла яго, сказала:

— I мне будзе цяжка.

— Я разумею цябе,— з болем адказаў ён.

— I я разумею цябе, Саша. А таму няхай наша каханне застанецца такім у нашых сэрцах, яго ніхто не забрудзіць. На большае ў нас не хапае мужнасці...

— Не хапае,— сумна згадзіўся ён.— У мяне не хапае.

— Ведай, Саша, родны мой: я кахаю на ўсё жыццё. Пакліч — і я прыйду. Але не сюды! А цяпер — усё! — і я імкліва паднялася.

Ён спрабаваў затрымаць — я не спынілася.

Расплата прыйшла не адразу — тыдні праз два пасля гэтага апошняга нашага спаткання. Відаць, той, хто высачыў нас, меў нейкае сумленне і доўга вагаўся, не адважваўся ўнесці разлад у дзве настаўніцкія сям’і. Але ўрэшце ўсё-такі спакусіўся. Кажуць, што высачыў нас калгасны брыгадзір, сам п’янюга і бабнік. Для мяне гэтыя два тыдні, можа, былі самыя пакутлівыя ў жыцці. Я як бы развітвалася з каханым назаўсёды, развітвалася доўга, пакутліва: кожны дзень бачыла яго і кожны дзень адчувала, як мы паволі аддаляемся адно ад аднаго, каб ніколі не быць разам, ніколі не зведаць радасці гарачых абдымкаў, пацалункаў, блізкасці. Адначасова карала сябе за здраду Генадзю, з якім лёс і наш сын парадніў на ўсё жыццё. Кажуць, пакахаўшы другога, жанчына пачынае ненавідзець мужа, які звязвае яе. Не, я да Генадзя не адчувала ні нянавісці, ні агіды. Я проста шкадавала яго. I сябе. Разоў колькі парывалася прызнацца яму. Спыняў мяне не столькі страх — што пасля будзе са мной? — колькі думка пра тое, што адбудзецца ў сям’і яго, Аляксандра Дзямідавіча. Люба, з яе няўрымслівай бесцырымоннасцю і грубасцю,— гэтыя якасці яе раней падабаліся і смяшылі — цяпер стаяла перада мной страшнай зданню адплаты. Я халадзела ад аднае думкі пра «Гром-бабу». Гэта было як прадчуванне.

Яна, Люба, уляцела да нас коршакам. Увечары, калі ўсе былі дома — Антаніна Аркадзеўна, Генадзь. Слухалі па радыё канцэрт. Ой, як яна лаялася! Як груба і брыдка! Не ў цяпліцы расла я, не ў інтэлігенцкай сям’і, розных людзей бачыла і розныя сваркі і лаянкі чула. Але такой... Які бруд яна вылівала на маю няшчасную галаву! Я проста аслупянела, анямела, хоць і думала раней пра такую кару і як бы рыхтавалася да яе. Ніводным словам я не адказала на яе знішчальны залп.

Генадзь глядзеў на мяне, ашаломлены больш, чым хто, такім нашэсцем і такімі жахлівымі абвінавачваннямі яго жонкі, якую ён нават ні разу сур’ёзна не прыраўнаваў — не было прычыны. Не ведаю, як выглядала я, але ў яго быў выгляд, варты жалю, бездапаможнаразгублены. Ён маліў мяне вачамі: «Скажы, што няпраўда гэта ўсё!»

Далібог жа, я шчыра шкадавала мужа. Для такога самаўлюбёнага і ўпэўненага чалавека гэта быў страшны ўдар. Як горны абвал на галаву.

Пакутлівую кару для ўсіх нас спыніла — дзякуй ёй! — Антаніна Аркадзеўна.

— Не крычыце, калі ласка! — сурова загадала яна Любе.— Вы не на базары. Вядзіце сябе прыстойна. Мы не прывыклі да такіх слоў... Пра ўсё можна сказаць па-чалавечаму...

Люба не сумелася і не змоўкла, аднак сцішылася — перастала крычаць і лаяцца.

— Я вяду сябе прыстойна. А вось яна... Нявестка ваша... Няхай раскажа, як заманіла чужога мужа ў лес. Эх ты, настаўніца! Бессаромныя вочы твае! Табе што — свайго не хапае?

— Ідзіце адсюль, прашу вас,— ветліва, але настойліва папрасіла раз’юшаную жанчыну Антаніна Аркадзеўна.— Вы сваё зрабілі і — калі ласка... Мы самі разбяромся.

— Не разбярэцеся вы — я разбяруся! Я за сваё — горла перагрызу! — пагразіла Люба, аднак выйшла, злосна грукнуўшы дзвярамі.

Не ведаю, колькі цягнулася маўчанне — секунды ці мінуты. Не ведаю, што рабілі яны, маці і сын, якія твары ў іх былі. Я не глядзела на іх. Не таму, што баялася. Не. I не сказаць, што была ў тым утрапенні, прастрацыі, калі робішся абыякавым да ўсяго на свеце. Таксама не. Я глядзела ў акно, у цёмны сад, які нядаўна адцвіў: чамусьці прыгадвалася маладая трава, усыпаная пялёсткамі; думала, што бадай цяжэй за ўсё будзе развітвацца з садам. Я палюбіла гэты добры сад і аддала яму нямала працы і клопату. Сад любіць Сашка. Ад успаміну пра сына сціснулася сэрца. Я падумала, што яго прыйдзецца забіраць соннага. I яшчэ падумала пра другога Сашку: што можа з ім зрабіць гэтая жанчына, якая пераконана, што муж — яе ўласнасць і адна яна мае права на яго любоў? О, уласнік! Ён сапраўды можа перагрызці горла за сваё.

— Ну... што скажаш, дарагая мая жоначка? — пачула я незнаёма-хрыплы, але знаёма-здзеклівы Генадзеў голас.

Не адказала. Падумала, што ў Сашы ніколі не можа быць такога голасу. Генадзь гэтак жа здзекліва размаўляе і з вучнямі, калі бывае не ў гуморы. Маці не раз казала яму, што так гаварыць з людзьмі нельга, гэта абразліва. Але мяне ў той міг ён не мог абразіць.

— Маўчыш? — павысіў ён голас.

Я павярнула галаву і... не ведаю чаму... усміхнулася.

О, як апякла яго мая ўсмешка! Ён аж падскочыў. Заенчыў: