Ах, Міхаліна, Міхаліна

— Яна яшчэ ўсміхаецца! Мама! Ты паглядзі! Яна ўсміхаецца!..— Ён выплюнуў такое ж брыдкае слова, якое паўтарала Люба, падбег і... ударыў мяне па твары.

Тады закрычала Антаніна Аркадзеўна:

— Не смей! Не смей! Я не дазволю, каб мой сын біў жанчыну! Не дазволю. Ганьба! Ганьба! Завошта яна будзе любіць цябе? Ты сам... сам ва ўсім вінаваты! Сляпы, самаўлюбёны эгаіст! — яна закрыла твар рукамі, села і заплакала.

Генадзя проста ашаламіў такі паварот:

— Мама! — амаль захныкаў ён, як хлапчук, на нейкі міг забыўшыся нават пра мяне і пра ўсю драму.

Я пайшла ў спальню. Захутала соннага Сашку ў коўдру. Чула, як Генадзь тэатральна стагнаў:

— Божа! Завошта? Завошта? Што я зрабіў? Чаго ёй не хапала? Ганьба на ўвесь раён!

Мяне амаль рассмяшыла, што больш за ўсё ён баіцца ганьбы на ўвесь раён. Я дык ніколечкі не баялася ніякай ганьбы, хоць ведала, што людзі асудзяць у першую чаргу мяне. Ну, і няхай...

Калі я выйшла з Сашкам на руках, ён, Генадзь, здзівіўся і, відаць, не на жарт спалохаўся.

— Ты куды? — ён і не падумаў, што я пайду, павінна адразу ж пайсці, што інакш і не можа быць.

Ён лічыў, што ўсё застанецца па-ранейшаму. Ён змірыўся б, я ведаю, нават падсвядома, у патаемных кутках душы, радаваўся б, што я правінілася і цяпер цалкам залежна ад яго, і напэўна з асалодаю штодзённа сек бы папрокамі, як той мужык вінаватую бабу дубцамі.

— Ты куды? — перапытаў і, нарэшце, зразумеўшы, што я зусім сур’ёзна хачу пайсці ад яго, закрычаў: — Не дам! Сына не дам!

Разбуджаны Сашка расплюшчыў вочкі, сонна паклікаў:

— Мамка.

— Пакладзі сына! Мой сын! — крычаў Генадзь.

Зноў яго адхіліла маці, сярдзіта загадала:

— Не крычы! Спалохаеш дзіця,— і спакойна папрасіла: — Не гарачыся, Міхаліна. Раніца за вечар мудрэйшая. Хіба мала месца ў гэтым доме? Не трэба гарачыцца, дзеці. У жыцці ўсё бывае. Трэба разабрацца спакойна.

Я паківала галавой: не, не магу. I яна, старая разумная жанчына, сумна адступіла, каб прапусціць мяне да дзвярэй.

Я пайшла да нашай нянькі — да цёткі Уліты, удавы, жанчыны, па-вясковаму разуменню, дзікаватай: не па-сялянску няўвішнай, павольнай, аскетычнай у сваіх патрэбах, але надзвычайна акуратнай і чыстай. У сяле так яе і называлі — Уліта Чыстая. Я спачатку нават думала, што прозвішча ў яе такое. За чысціню Антаніна Аркадзеўна і ўпрасіла яе, каб яна паняньчыла Сашку. А пасля адзінокая жанчына так палюбіла нашага хлопчыка, што, калі і не трэба было, у выхадныя дні, улетку, усё адно наведвалася па колькі разоў на дзень.

Уліта ўжо спала, але нашаму з Сашкам позняму прыходу не здзівілася. Яшчэ адна яе асаблівасць: нічога яе не здзіўляла, і нічога і нікога яна не баялася. Я думаю, што ў гэтай малапісьменнай жанчыны выхавана найвышэйшая культура пачуццяў, да якой большасць з нас яшчэ не дарасла.

— Пасварыліся? — спытала яна так, быццам сварка ў нашай сям’і была звыклай з’явай. А гэта ж не так, мы ніколі не сварыліся. Здаралася, што Генадзь бурчэў, я ўспыхвала, як запалка, але заўсёды побач была разважлівая, разумная Антаніна Аркадзеўна.

Я не адказала Уліце. Што я магла адказаць у той міг? Яна сказала, укладваючыся на падлозе, бо ложак адступіла нам з Сашкам:

— Нічога, памірыцеся. Мілыя сварацца — толькі цешацца. Твой,— Уліта ўсім казала «ты»,— хоць ціхі, а мой нябожчык, бывала, з кулакамі лез. А нічога — жылі.

Вось тады мне захацелася заплакаць. Усю бяссонную ноч я бязлітасна карала сябе: чаму я не такая, як іншыя жанчыны? Пэўна, я брыдкая, разбэшчаная эгаістка. Не думаю пра блізкіх сваіх, разбіваю жыццё Генадзю, які так упэўнены, што ашчаслівіў мяне, жаніўшыся... А галоўнае — Сашка. Яго, маленькага, які нічога не разумее, адрываю ад бацькоўскай ласкі, ад бабулі, якая так хораша ўмее выхоўваць... Пакутлівая гэта была ноч. Першая такая і не апошняя.

А ўзышло сонца — і я неяк нечакана і дзіўна супакоілася. Быццам абтрэсла з сябе ўсё, адагнала, як дурны сон, напілася ранішняй расы і... распусцілася, як бутон, заззяла маладосцю і бадзёрасцю. О, гэтыя пераўтварэнні і павароты ў маёй душы — да чаго яны давядуць!..

Пайшла ў школу, як нічога не было. I зусім не баялася сустрэцца з Генадзем, з ім — Сашам. I што яны сустрэнуцца — таксама не баялася. Але яны не прыйшлі — ні той, ні той... Аляксандр Дзямідавіч тыдзень не хадзіў — захварэў. Пасля з’явіўся з пабляднелымі сінякамі і загаіўшыміся драпінамі.

Я ўвайшла ў настаўніцкую і адразу ўбачыла па тварах сваіх калег, па іх настрою, што Люба папрацавала як мае быць, што яна і не думала нават, каб хоць крыху стаіць ад людзей сваю драму, наадварот, раззваніла па ўсім сяле, паскардзілася дырэктару, сакратару партарганізацыі, а неўзабаве я даведалася — і вышэй: у райана, у райком. Яна не мела і кроплі літасці не толькі да мяне, але і да свайго мужа, да сваёй уласнасці, якую хацела такім чынам утрымаць, зберагчы.