Бiльярд а палове дзесятай

— Калi я даведаўся, што абацтва ўзарванае, дык спачатку вельмi засмуцiўся, але калi я пасля паехаў туды i ўбачыў руiны, а таксама абураных манахаў, што хацелi стварыць камiсiю, каб знайсцi вiнаватага, — я параiў iм не рабiць гэтага; я не прагнуў помсты за знiшчаныя пабудовы i баяўся, што яны знойдуць вiнаватага, а ён будзе прасiць у мяне прабачэння; слова «sorry» ўсё яшчэ стаяла ў мяне ўвушшу, гэта было жахлiва; i, зрэшты, кожны будынак можна адбудаваць нанова. Я здолеў, Роберт, — здолеў перажыць гэта. Ты не паверыш мне, але я нiколi не адчуваў вялiкай цягi да будынкаў, якiя я спраектаваў i будаўнiцтвам якiх кiраваў; яны падабалiся мне на паперы, я працаваў над iмi, можна сказаць, з захапленнем, але ж я нiколi не быў мастаком, разумееш, i ведаў, што я не мастак; у мяне былi яшчэ даўнiя планы, калi мне даручылi адбудоўваць абацтва; для твайго хлопчыка гэта выдатная магчымасць папрактыкавацца, навучыцца каардынаваць працу i крыху ўтаймаваць сваю нецярплiвасць… цi не пара нам выходзiць на пасадку?

— У нас яшчэ чатыры хвiлiны, бацька. Але на перон ужо можна выходзiць.

Роберт падняўся з месца, кiўнуў гаспадару карчмы, палез у кiшэнь па кашалёк, але карчмар выйшаў з-за прылаўка, прамiнуўшы Роберта, падышоў да старога Фэмеля i сказаў:

— Hе, не, пане радца; я нiчога ад Вас не вазьму, бо вы былi маiмi гасцямi — на добрую памяць па маёй мацi.

Знадворку было яшчэ цёпла; над Додрынгенам ужо вiднелiся белыя шматкi паравознага дыму.

— Цi ёсць у цябе бiлеты? — спытаўся бацька.

— Ёсць, — адказаў Роберт, выглядаючы насустрач цягнiку, што спускаўся з пагорка з-за Додрынгена, нiбы вынырнуўшы проста з ярка-блакiтных нябёсаў; цягнiк быў чорны, стары i выклiкаў пачуццё ўзрушанасцi; начальнiк станцыi выйшаў са службовага пакоя з суботна-нядзельнай усмешкаю на твары.

— Сюды, тата, сюды! — крыкнула Рут; мiльганулi яе зялёная шапачка, яе зграбныя рукi, ружовы пух яе швэдара; яна працягнула рукi да дзядулi, дапамагла яму падняцца па прыступках вагона, абняла яго, потым асцярожна правяла да адчыненых дзвярэй купэ, пацягнула яго ўгору i пацалавала ў шчаку.

— Я страшэнна рада, — сказала яна, — сапраўды, страшэнна рада, што ўбачу абацтва i буду сёння на вечарыне разам з вамi.

Начальнiк станцыi дзьмухнуў у свiсток i паказаў рукою цягнiку, што можна адпраўляцца.

7

Калi яны падышлi да акенца, Нэтлiнгер выцягнуў цыгару з рота i кiўком галавы падбадзёрыў Шрэлу; акенца адчынiлася знутры, наглядчык з аркушам паперы ў руцэ высунуў галаву i спытаў:

— Вы — арыштант Шрэла?

— Я, — адказаў Шрэла.

Наглядчык голасна называў прадметы, выцягваючы iх адзiн за адным з кардоннай скрынкi, i клаў перад Шрэлам.

— Кiшэнны гадзiннiк, нiкеляваны, без ланцужка.

— Кашалёк, чорны, скураны; унутры пяць брытанскiх шылiнгаў, трыццаць бельгiйскiх франкаў, дзесяць нямецкiх марак i восемдзесят пфенiгаў.

— Гальштук зялёнага колеру.

— Самапiска, без маркi, шэрага колеру.

— Дзве насоўкi — белыя.

— Плашч-макiнтош, непрамакальны.

— Капялюш чорнага колеру.

— Брытва бяспечная маркi «Жылет».

— Шэсць цыгарэт маркi «Бельга».

— Кашуля, сподняя бялiзна, мыла i зубная шчотка былi пры Вас, так? Калi ласка, распiшыцеся вось тут, засведчыце, што ўсе Вашыя асабiстыя рэчы Вам вернуты.

Шрэла апрануў плашч, пазапiхваў у кiшэнi атрыманыя толькi што рэчы, падпiсаў спiс, на якiм стаяла дата: "6 верасня 1958 г., 15 гадзiн 30 хвiлiн".

— Усё ў парадку, — сказаў наглядчык i зачынiў акенца.

Нэтлiнгер iзноў засунуў цыгару ў рот, дакрануўся да Шрэлавага пляча.

— Хадзем, — сказаў ён, — вось сюдой, альбо ты зноў хочаш за краты? Можа, усё-такi завяжы гальштук.

Шрэла сунуў у рот цыгарэту, паправiў акуляры, падняў каўнерык кашулi i надзеў гальштук; ён здрыгануўся, калi Нэтлiнгер раптам паднёс яму да носа запальнiчку.

— Гэтак вось, — сказаў Нэтлiнгер, — гэтак вось бывае з усiмi вязнямi: хай ён будзе высокi цi маларослы, вiнаваты цi невiнаваты, бедны цi багаты, палiтычны цi крымiнальнiк — усе найперш хочуць выкурыць цыгарэту.

Шрэла зрабiў глыбокую зацяжку; завязаўшы гальштук, а пасля — апусцiўшы каўнерык, ён паглядаў праз верх акуляраў на Нэтлiнгера.

— Ты ў гэтых пытаннях дужа дасведчаны, праўда?

— А ты што — не? — спытаў Нэтлiнгер у адказ. — Хадзем; ад развiтання з начальнiкам, на жаль, я цябе вызвалiць не магу.

Шрэла насунуў капялюш, выцягнуў з рота цыгарэту i пайшоў за Нэтлiнгерам, якi адчынiў дзверы на двор; начальнiк турмы стаяў каля акенца, перад якiм стаяла доўгая чарга: людзi стаялi па дазволы на нядзельныя спатканнi; гэта быў высокi мужчына, не занадта модна, але салiдна апрануты; калi ён наблiжаўся да Нэтлiнгера i Шрэлы, яго рухi былi падкрэслена цывiльнымi.

— Спадзяюся, — сказаў ён Нэтлiнгеру, — што ўсё было даведзена да ладу так, што ты застаўся задаволены — хутка i як мае быць.

— Дзякуй, — адказаў Нэтлiнгер, — усё сапраўды было зроблена хутка.