Бурятские народные сказки. Бытовые

гытэй хн тэрэ таамаг гыень хайшан гэжэ тааха боло-бобиб гэжэ рлэ анаан болооор гэртээ ерэбэ ха. Балшар багадаа эхэээн тааран, нэшэн рэн басаганиинь ура* ба:

— Баабай, баабай! Сээжэ бэешни шэбшэлгэндэ хатяп шаг. сэсэгы йюдэншни уатааншаг байнал! Хэн шамайем модхоон голхоруулбаб?

— Аха дуу хоёрой унагаа буляалдажа, аса модо хаха та-' там болоходомнай: "Дэлхэй дээрэ эгээ номгохон юун бэ? Эгээ тарган юун бэ? Тэрэнние тааан хунтнай зубтэ гаража, уна| гаа абаха", — гэжэ хаан баабай хуули эсхэбэ. Тэрэнние намдалз хунэй таажа абаха бэрхэтэй байнал, — гэжэ уйдан ууЖа хэлэбэ.

— Баабай. баабай! Бага юумэндэ бахардаанай хэрэггй юм! гл нгдэр болотор хоюулаа шэбшэжэ зжэбди. Амаржа унтагты. баабай! — гэжэ эсэгынгээ анаае задан байжа хэлэбэ.

нэшэн урэн басаган угл эртэхэн бодожо, э зо

эргээгээд:

— Баабай, баабай! Бишни онин здэ манажа хоноболбий Тэрэ таамаг гэ хуурые таааншаг болобо бэшэ гбди.

— Басагамнн, ямар здэ здэлбэш? — гэжэ эсэгэнь hyi раба.

— Унтахада нойр номгохон. Ябаха хдэлхэдэ, дэлхэй тарган юм гэжэ здэ знд зэбэлби.

— Хэлэбэшье збтэй! нэшэн рэн басагамнн, тулюур-, хак эсэгэдээ- ннгэжэ туалхадаа альбанши! — гээд, бодоонош мэдэнгй бодон байаар, хаанайда гйжэ ошоод, дэ брохо-тойгоо хамта хэлэбэ:

— Хаан баабай! Танай захиан захяае дуургэхые оролдоо эм. Хэлэхэдэмни болохо г?

— Болохо. Щ

— Увтахада нойр номгохон. Худэлжэ ябахада, дэлхэй тарган. Энэ хоёроо дээрые оложо шадабагйб, — гэжэ гэдэна байба. Энэ гытэй бгэн таамаг гыем тааха гэжэ анаагй ууан хаан гэнтэ сошон, лэ мэдэг толгойгоо дохижо, зб-шэн тэмдэг злбэ ха. Тэндэ олоороо сугларан зон гай-халдана.

— Тэнэг мунхаг дмни хаанааа абаад, юу хэлэжэ байна гээшэб! Би зургаан хбтэй хнби. Эгээ ехэ хбмни хадаа хэбтээн унеэ бодхоожо шадахагй номгохон юм. Дэлхэй дээрэ энээнээ номгохониие олобогйб. Зургаан гахайтай агшаб. Эгээ томо гахаймни ууса дээрээ уусараа таргалаа. Дэлхэйа дээрэ энээнээ тарганиие олобогйб, — гэжэ баян хун айрхан байжа хэлэбэ. Хун зон тэрэнние голон, урда урдааан харала саад, дуугай болршоно.

Хаан хэлээн гэд боогдожо, гытэй ддэнь унагыени гэхэр хуули эсхэбэ. Баян ахань хн зоной дунда улайба сайба.

— Тарган морин айнда тоотой, баян хк сэсэндэ тоотой гэжэ хэлсэгшэ эк. Тэрэнээ ульгэртэй, баян баабаймнай сэу сэнээ эндэ харуулбал! — гэжэ зоной дундааа нэгэ аман наа-

да харан дуугарба.

— Энэ гытэй хн р тааба г, али гэртэнь таамаар хун бии юм гу? — гэжэ хаан ээл тээл гэээр, мэдээд ерэл даа гэжэ

нэгэ элшые гытэй хнэйдэ эльгээбэ ха.

Тэрэ элшын гытэй хнэйдэ ошоходонь, газаань мори уя-маар нэгэшье шоро гадаан байбагй. Элшын тэхэреэд ябаха-лаар, нэшэн басаган дээ захайлгажа хараад:

— Морёо уяха анаатай аа, бэл нажар хоёрой нэ1эн-ээнь уяхадатнай болохо, — гэжэ дуугараад, дэеэ хааба.

Хаанай элшэ нэшэн басаганай хэлээн гэ хрые таажа ядааар хаанайда ерэбэ ха.

— Зай, харш замдаа юу хаража, юу оннрхожо ерэбэш? — гэжэ хаан ураба.

— онирхооншье юумэ гы. Харин, тэрэ гытэй хнэй газаань ошоходомни, мори уямаар д ёдойон шорошье байбагйл. Угаа гайхаандаа оронгй дэхэрихэеэ ябахадамии, нэгэ заахан басаган дээрээ бултайгаад, бэл нажар хоёрой нэгэнээн морёо уяхадатнай болохо гэжэ дуугараад, саашаа орошоо. Намайе наада хаража байна хаш гэжэ анаад ерэ-шооб, — гэбэ.

— Газаань юун харагданаб?

— Ойнтороошьегйб теэд. Тэргэ шарга хоёр хэбтэнэ эн

ха, — гэбэ.

— Ээ, тэнэг! Нажар бэл хоёршни тэдэл байгаа, — гэжэ хаан хэлээд, тэрэл басаган таамаг гэндыем дууан таажа

байгаа ха юм гэжэ лаблажа абаба ха.

10. АХА Д ХОЕР

Ахань баян Бардуунай днь гытэй Ба-ламджа хоёр айл ууба. Баян Бардуунай гуроан хбтэй, гытэй Баламджа ганцхан басагатай. Угытэй Баламджа ганцхан байтаатай байгаа, тэргэ шарга хоёртой байгаа, эмдэрхэйнд.

Нэгэтэ Баламджа унагалха байтааа унаад баян ахадаа ошоо. Тэргынь эрэжэ ошоо, тулеэгээ асархаяа. Ахань тэргээ угое. Газаа гараад хараа баян Бардуунай: Баламджынь бай-таан унагалха болоон байба. Ахань хэлээ:

— Мэнии тэргэ унагалха болоон юм, мэдэжэ ябаарай! Тэргым унага талда хая баш!

гытэй Баламджа тулеэндэ ошоод, байтааа буулгаад, тэр-гэдээ тулеэгээ тээбэ. Тэрэ сагтань байтааниинь унагалтёо. Баламджа тулеэгээ тээжэ дуудаад, унагаа байтаандаа х-хулээд, тэнжээгээд, гэртээ ерээд, тулеэгээ буулгаад, тэргэйнь ахайндаа абаашаба. Бардуунай ахань гараад хараа: байта ha-ниинь унагалан байна. Бардуунай хэлэбэ:

— , мэнии тэргэмни унагалаа эмби! Унаган мэнии, би абахам, мэнии тэргэйн унаган!

Баламджа хэлэнэ:

— гы ахай, юу хэлээбта, тэргэ унагалха юм аал! Мэнии байтаан унагалаа!

— гы би мэдэнэгээб, шинии байтапан унагалхи, мэнии тэргэ унагалан байха.

Баодуунай ахайн унагынь абшоо. Баламджын гэртэнь хеэт-тёо Угытэй Баламджа углниинь тайшаа ноёндо ошобо. Гом-.добо. Тайшаа ноён:

-гле хоюулаа ерэгты, — гэбэ.

глоникнь баян Бардуунай угытэй Баламджа хоер хоюулаа ерэбэ.

— Энэ Баламджын байт ah а ни унага юундэ абаабши? —

гэбэ.

Бардуунай хэлэбэ: jjfjv]

— гээ, мэнни тэргэ унагалха байпан юумэ. Тэргым Н галуулаад ерээ, тлеэиээ ерэхэдээ. Би тэргээ хэд захяад угб: мэдэжэ ябаарай, тэргэм унагалха юм гээд. Мэнии тэргэ унагалаа. Би таняад абааб.

Тайшаа хэлэбэ: