Çавал сарăлсан

— Йывӑр, Павел. Эс мана ӑнланмарӑн. Эп Виссарион Маркович пирки. Вӑл манӑн сылтӑм алӑ пулнӑ. Тен, унсӑрӑн эп колхоза та ҫӗклейместӗмччӗ пулӗ, — ассӑн сывласа ячӗ Трофим Матвеевич. Вӑл тӑрса пӳлӗм тӑрӑх утма пикенчӗ. — Председатель ӗҫӗ ҫав тери йывӑр. Канӑҫ ҫук, талӑкӗ-талӑкӗпех пуҫ канмасӑр ӗҫлет. Нервӑсем начарланса каяҫҫӗ. Акӑ, — тӑсрӗ вӑл аллисене. — Кур, епле чӗтреҫҫӗ пӳрнесем. Ҫын курсан, ку ӗҫке ернӗ темелле. Камшӑн пӗтеретӗн сывлӑхна? Халӑхшӑн. Енчен пӗр йӑнӑш турӑн пулҫан, вӑл санпа калаҫмасть те, кӑларса ывӑтать. Ҫапла вӑл председатель финалӗ. Ҫав япӑх финала курсах ӗҫлеме мӗн чухлӗ вӑй кирлӗ! Эп ӗҫлетӗп. Чӗре туять усал пуласне, ҫапах ӗҫлетӗп. Юлӑшки райхаҫата куртӑн-и? Аш илессипе эпир ҫаплах малта. Хӑвалакансем нумай. Ҫитерме памалла мар. Акӑ ман задачӑ: халь пасарта выльӑх хаклӑ. Илме пайти. ҫук. Ҫавӑнпа хамӑр колхозниксенех хӗсме тивет. Ҫул типсенех пӗр икӗ машинӑ сысна пухса ӑсатас. Ют ялсенчен пӑрусем пухма та вӑхӑт ҫитет. Халь вӗсене чаплӑ ҫурт-йӗрех кирлӗ мар. Ӑшӑтать ӗнтӗ.

Павел Трофим Матвеевича пӳлмесӗр итлесе ларчӗ. Ҫурт ҫумӗпех каҫхине шӑварма кӑларнӑ лашасен кӗтӗвӗ тапӑртатса иртрӗ. Конюхсем чӳрече патӗнчех тем пирки шавларӗҫ.

— Сан шофер прави пур-и-ха?

— Ҫук, анчах ҫӳреме пултаратӑп эп машинӑпа. Шел. Эп сана ҫӑмӑл автомашинӑ парасшӑнччӗ.

Эс тракторист пулни мана пачах та ҫырлахтармасть, мана кӑпӑр-капӑр ӗҫсенчен хӑтӑлнӑ парторг кирлӗ. Ҫавӑнпа сана трактор бригадине те парасшӑн, агронома та лартасшӑн. Вӗсем ҫыхӑннӑ ӗҫсем. Йӗппинчен ҫиппи ан юлтӑр. Эп ӑҫта — парторг унта.

Председатель сӑмахӗсем Павела хускатса ячӗҫ, анчах вӑл темле пулсан та хумханнине палӑртма шутламарӗ. Пӗр енчен савӑнтарать, тепӗр енчен… Тепӗр енӗ кӑткӑс. Колхоз председателӗ унран хӑйӗнчен пӗр сӑмах та иртейми ҫын тӑвасшӑн. Вӑл паллӑ. Анчах йӗп ҫӑртинче пулнӑ ҫйпӗн йӗп те пулас килет.

— Тавтапуҫ, Трофим Матвеевич. Агрономне эп халех пултараяс ҫук, анчах бригадӑна ертсе пыма вӑй ҫитет пуль тетӗп. Хам трактора пӑрахма пултараймастӑп. Манӑн вара пӗтӗм ӗмӗт пӗтет.

«Хакне хӑпартать» — шухӑшларӗ Трофим Матвеевич, трактористӑн улӑп пек кӗлетки ҫине пӑхса.

— Шел пулсан та пӑрахма тивет. Тракторист тупатпӑр. Шухӑшла эс, шухӑшла. Опытна трактористра ӗҫлемесӗрех пухма пулать. Эс халь хӑвӑн ҫамрӑклӑхупа ӑнӑҫлӑх ҫине шанатӑн. Ӑнмасан? Плугу нимӗн тӗшне те тӑмасан? Пулать вӗт унашкалли? Пулать. Эс мана шанма пултаратӑп; пулать — пулмасть, эп такамах калас ҫук. Темиҫе центнер вӑрлӑх сая кайнӑшӑн колхоз тӑкаках тӳсмӗ. Иртнишӗн каҫар. Нервӑсем. Нервӑсем. Хӗрӳлентӗм кӑштах. Пулкалать ман унашкалли. Электросваркине чӗнсе илех. Пуҫӑнтӑн пулсан — пӗтер.

Павел ӑна каллех хӑй меслечӗ шанӑҫлӑ иккенне ӑнлантарма тытӑнчӗ.

— Юрӗ. Ӑнӑҫлӑ пултӑр. Ӗненетӗп. Сан шухӑшупа килӗшетӗп. Ӗнепетӗп. Анчах мӗншӗн сан трактористра ӗҫлемелле? Сӑлтавӗ ҫук. Ҫапла, Павел, правлени ларӑвӗ хӑй сӑмахне калӗ. Халь итле, — сӗтел ҫинчи счет патне пычӗ председатель. — Обязательствӑна пурнӑҫлама колхозӑн та, колхозниксен те выльӑхӗсем ҫитмеҫҫӗ. Сӗтпе те ларма пултаратпӑр. Партипе государствӑ умӗнчи парӑм мана ҫеҫ мар, сана та хумхантарать пулӗ тетӗп.

— Пӗчӗкрех, вӑй ҫитнӗ таран илмелле пулнӑ обязательствӑсене, — чӑтаймарӗ Павел.

— Пӗчӗкрех? — сасартӑк сассине хӑпартрӗ колхоз председателӗ. — Лар, эппин, лачакарах. Ҫаплипех Ҫавалкас юлса пытӑр. Ҫук уш. Каҫар, шӑллӑм. Ҫӗршыв уттинчен юлма ҫуралман эп. Рабочи класа аш кирлӗ — паратӑп, сӗт кирлӗ — паратӑп. Пирӗн ӗҫе парти продуктсем туса илнипе хаклать. Парторг ҫав ӗҫе хирӗҫле кайни е унран пӑрӑнса тӑни сутӑнни пулать, — хӗрсе кайрӗ вӑл. Питне те хӗрлӗ ҫапрӗ, счет шӑрҫине куҫаракан пӳрнисем ҫаплипех вӗттӗн чӗтрерӗҫ.

— Апла ман Виссарион Маркович пек выльӑхсем илсе пама каяс - и?

— Вӑт ку сӑмах. Сан аллунта ҫӑмӑл машинӑ, сан аллунта укҫа. Кирлӗ пулсан, илме кайма та тивет.

— Тавтапуҫ, Трофим Матвеевич. Урӑххине тупӑр. Манран сутӑҫ пулас ҫук. Тӗлӗнмелле сирӗнтен. Кирлӗ ҫӗре эсир колхоз укҫине пӗр пус та тӑккалама хӑратӑр, кирлӗ мар ҫӗре шеллеместӗр. Выльӑх илсе пани тӑкак ҫеҫ вӗт. Бухгалтер каланӑ тӑрӑх, пӗлтӗр подоходнӑй налог тӳлесе утмӑл пин ахалех пӗтернӗ. Кама усӑ вӑл?

— Ача-ха эс, ҫамрӑк. Патшалӑх вӑл манса каякан ҫынна: пӗр ҫӗртен илет те тепӗр ҫӗре хурса хӑварать. Пирӗн тӑкак вырӑнне вӑл ахалех ҫичӗ-сакӑр хут ытларах укҫа пырать. Унта кӗмелли-тухмалли шӑтӑкӗ нумай. Ҫӗр улми, сухан — пӗрре, ытти кирлӗ таварсем илсе сутни — иккӗ. Эп вӑл утмӑл пине пӗрре Шупашкара кайсах туса килтӗм. Виссарион Маркович тата ҫӗр улми сутса ҫӗр пин ытла тупӑш туса пачӗ. Сахал-и?

Шӑпланчӗҫ. Колхоз председателӗ тӑрса, утса ҫӳре пуҫларӗ. Павел ҫаплипех пукан ҫинче тапранмасӑр ларчӗ. Пӳрт кӗтессинчи урай хӑми хушӑкӗнчен шӑши пуҫне кӑларса пӑхрӗ те каллех ҫухалчӗ.

— Пуху ирттертӗмӗр, — пӗлтерчӗ Павел. — Сире эп сываличчен хускатма шухӑшларӑм.

— Шел… Пынӑ пулӑттӑм. Мӗн ҫинчен калаҫрӑр?