Чорны дзень

— Дзякую за клопат, я не такі ўжо галодны.

— Вы наш госць, і мы павінны клапаціцца. Да таго ж і пра начлег пара падумаць...

— Тады яшчэ раз дзякую за клопат. А цяпер дазвольце акунуцца ў вашым цудоўным азерцы. Я чамусьці і ўяўляў яго такім, калі вы расказвалі ў цягніку.

— Прашу. Яно такое ж і ваша, як і маё ці вунь тых дзяцей, што цэлымі днямі не вылазяць з вады,— кіўнула Таццяна ў бок, адкуль даносілася гамана.— Купайцеся і даганяйце нас... Хадзем, сынок,— узяла Толіка за руку.

Яны прайшлі трохі, раптам няўрымслівы хлопчык вызваліў сваю руку з матчынай.

— Мама, ідзі, мы з дзядзем Лёшам прыйдзем... Я толькі вазьму цукерку.

Маці гукнула вярнуцца назад, але Толік не паслухаў і пабег да возера. Баючыся, каб сын не палез у ваду, Таццяна заспяшалася следам.

— Мама, глядзі, вунь дзядзя Лёша. А ты не можаш так далёка?

Аляксей плыў ужо да берагу.

Неўзабаве яны ўсе трое ішлі вуліцай да Таццяніных бацькоў. Не даходзячы да хаты, Толік пакінуў маму з Аляксеем адных, а сам пабег наперад.

У хаце хлопчык доўга не затрымаўся: ён даў бабулі цукерку, схапіў яе за руку і сілком пацягнуў на двор, а там — да веснічак. Хацеў як найхутчэй паказаць таго добрага дзядзьку, што частаваў яго ўсю дарогу ў вагоне, а сёння на беразе азерца смачнымі ласункамі.

«Дык вунь чаго ты хадзіла ўсе гэтыя дні, як пад зямлёю! — папракнула ў думках дачку Марыя, убачыўшы Аляксея.— Баялася, не прыедзе, а ён з’явіўся, бач!.. Адкуль той смех знайшоўся ў цябе, дачушка...»

Аляксей убачыў каля веснічак Таццяніну маці і ціха сказаў:

— Сітуацыя, скажу вам, не з прыемных чакае мяне.

— Будзьце мужчынам. Не да твару камандзіру гаварыць такое,— прысароміла Таццяна.

— Бабуля, во той дзядзя з цукеркамі,— першы адрэкамендаваў Аляксея Толік, калі яны падышлі да варот.

Следам за сынам сказала ўжо Таццяна:

— Прымайце, мама, госця. Наш спадарожнік, пра якога я вам расказвала.

На Аляксеева прывітанне Марыя адказала стрымана, саступіла ў бок ад веснічак і запрасіла праходзіць на двор.

У вішняку віднелася хата. Толік першы пабег па дарожцы, клічучы дзядзьку Лёшу ісці за ім. Адстаўшы крыху ад унука і Аляксея, маці строга спытала ў дачкі:

— Што гэта за госць, скажы ты мне?

Таццяна падала знак маці памаўчаць.

IV

Сваю злосць на дачку Марыя не магла ўтаіць: «Скрытная ты, дачушка, на ўме сабе. Каторы дзень выходзіла насустрач яму, а мне казала,— загараць ідзеш... Хоць вазьмі ды напішы пра ўсё Ваню. Няхай бы прыехаў ды ўшчуў трохі сваю дакторку. Ведала б тады, як хвастом круціць, адвінуўшыся на месяц-другі ад мужа...»

Яна толькі магла думаць так, нават сказаць дачцэ ў вочы, але напісаць зяцю пра ўсё — не паважыцца. Матчына сэрца больш ласкавае, чым гнеўнае, а на подласці і зусім не здатнае. Маці ні на хвіліну не выпускала з-пад нагляду Таццяну: то работу знаходзіла якую, то размаўляла з ёю адною, то перапыняла іхнюю гаворку. Аляксей забаўляўся з Толікам і быдта не заўважаў нічога. Хлопчык увесь час круціўся каля яго. Святая дзіцячая душа, яна была адзіная ў хаце, што магла адкрыта радавацца госцю!

Познім надвячоркам вярнуўся з трактара Таццянін бацька. Марыя яшчэ на двары заўважыла мужа, узяла чыстае адзенне і выйшла насустрач. Яны зайшлі ў другую палавіну хаты. Пакуль Мікалай пераадзяваўся, жонка паспела расказаць, што за госць сядзіць у іхняй святліцы.

— Не будзем, Марыйка, умешвацца ў чужыя справы,— лагодна сказаў Мікалай, выслухаўшы строгія жончыны нараканні.

— Адкуль ты ўзяў, што чужыя? Хіба Таня не наша дачка?

— Наша. Ну і што?

— А тое, што ні ў якія госці ён не едзе,— раззлаваў Марыю спакойны мужаў тон.— I няхай не туманіць мне, старой кабеце, вачэй. Як піць даць, да Тані прыджгаў... Залётнік мне аб’явіўся да замужняй жанчыны! Дзяўчаты пазводзіліся, ці што? Пагавары з ім як след. Раскажы, як адсюль назад ехаць...

Мікалай складваў акуратна рабочае адзенне і не спяшаўся з адказам.

— Ну, чаго ж маўчыш? — падганяла жонка.

— Нічога гэтага я гаварыць не буду, а тым больш выганяць чалавека з хаты.

— Чаму? Язык адваліцца ці, можа, карона спадзе з галавы, калі пагаворыш?

— I язык не адваліцца, і карона не спадзе, калі на тое пайшло, але і ўмешвацца ў іхнія інтарэсы не хачу і табе не раю... Яна вучаная больш за нас, свой розум мае... Чула, што расказвала пра свайго Івана?

— Чула, ды не хачу, каб яна рабіла сіратой сына, які б той муж ні быў. Пажывуць далей-болей, паразумнеюць абое, прызвычаяцца адно да аднаго. Мы толькі яе крыўду чулі і нічога не ведаем, якая яна сама ў сям’і.

Гаворка зайшла так далёка, што, здавалася, не будзе ёй канца, але раптам Мікалай схамянуўся:

— Пачакай, пачакай, Марыйка. Скажы мне, калі ласка, адкуль ты ўзяла, што яна збіраецца мяняць мужа? Што гэта мы, ні села ні пала, аддаём замужнюю жанчыну замуж? Ды каго яшчэ аддаём — дачку родную.

Мужавы развагі ані не збянтэжылі Марыю. На яго пытанне яна сыпанула сваімі:

— А чаго ён тады прыпёрся? Чаго? Скажы, калі ты разумнейшы за другіх?.. Закарцела даведацца пра здароўе спадарожніцы? Пазабаўляцца з яе сынам? Пазнаёміцца з яе бацькамі? А можа захацелася Прудкі нашы паглядзець?