Чорны дзень

На гэту гаворку з іхняга купэ выйшаў пасажыр пакурыць. Таццяна пакінула курцоў адных.

Толік спаў, ссунуўшы галаву на самы край падушкі. Маці паправіла, сама прысела збоку і ўзяла «Стеньку Разнна». Думала, чытаннем заглушыць думкі, выкліканыя гаворкай з Аляксеем, а тыя сляпіцаю лезлі ў галаву, мітусілі кніжныя радкі.

У Маскве яны не рассталіся. Аляксей не пайшоў наведваць сябра па вайсковай школе, які служыў у маскоўскім гарнізоне і з якім ён перапісваўся ўвесь час. Адклаў сустрэчу на пазней, калі будзе вяртацца назад. Тут блізка, спішуцца і прызначаць на пэўны дзень тую сустрэчу.

Цягнік на Мінск адыходзіў хутка, і трэба было спяшацца закампасціраваць білеты. Каля кас тоўпіліся чэргі. Пасажырскія самалёты толькі ўваходзілі тады ў моду, а пра аўтобусы і гаварыць не прыходзілася. Цягнікі былі адзіным сродкам далёкіх пераездаў. Ды і хадзіла іх небагата.

— Паспрабую ў воінскай касе дастаць і сабе і вам. Скажу, жонка з дзіцем.

Жанчына ўсміхнулася ад пачутых слоў, але адмаўляцца ад ласкі не стала.

— Сам бог, калі ён ёсць, паслаў мне такога спадарожніка,— пажартавала Таццяна, беручы білет з плацкартай.

— Адно дрэнна,— ненадоўга,— пашкадаваў Аляксей.

Таццяна зрабіла выгляд, што не пачула сказанага. Пасля той гаворкі ў вагоне яна баялася размоў на тэму ўзаемнасці.

Хлопчык папрасіў вады.

— А мы сходзім і нап’ёмся ў буфеце ліманаду. Хочаш, Толік? — узяў яго Аляксей за руку. Той кіўнуў галавою.

На шумным вакзале хлопчык трымаў сябе ціха, быдта дзіця падмянілі. Куды толькі падзелася тая весялосць і жвавасць, што былі ў дарозе?

3 буфета Аляксей вярнуўся са слоікам вінаграднага соку і мяшэчкам апельсінаў.

— Дайце Толіку і самі ешце,— падаў апельсіны Таццяне,— а я схаджу вазьму з яды чаго-небудзь на сваю і вашу долю.

Таццяна дастала з сумкі чырвонец.

— Разлічымся ў дарозе,— кінуў на хаду Аляксей.

Ахопленая думкамі пра Аляксееву ўвагу да Толіка і яе, Таццяна ўзялася ачышчаць апельсін.

Хлопчык браў у руку пахучыя шалупінкі і смачна іх нюхаў. Потым маці давала яму ў рот па адной дольцы. Толік раскусваў, цмокаў і прасіў яшчэ. Апельсіна ўвачавідкі не стала.

— Цяпер, мама, ачышчай гэты,— выбраў ён найбольшы,— будзем удваіх есці: адзін раз мне, другі — табе. Добра? Ну, давай, куды ты глядзіш?

— Добра, сынок, добра,— адарвалася жанчына ад нахлынуўшых думак.— Але на тры часткі трэба дзяліць. Ты забыўся на дзядзю Лёшу? Гэта ж яго апельсіны.

— А дзядзі Лёшы няма. Як прыйдзе, тады будзем дзяліць. Вунь яшчэ колькі іх,— зазірнуў Толік у мяшэчак.

«Ці не твой тата перадаў табе часцінку свае прагнасці? — усміхнулася маці і ўзяла другі апельсін. Ачышчала, а думкі зноў вярталі яе да Аляксея: — Колькі ў яго чалавечай дабраты, сціпласці. Чакае некага шчасце. А можа знойдзена ўжо кім-небудзь, хоць і кажа, што не жанаты»...— карміла сына Таццяна і сама зрэдку брала ў рот сакавітую дольку.

У купэ яны ўжо ехалі адною сям’ёй. Таццяна, як рупная гаспадыня, заслала сурвэткай столік, расклала яду і запрасіла, жартуючы: «Мужчынкі, з печы, з полу проша да столу. Будзем есці, што бог паслаў, а дзядзя Аляксей прыдбаў».

Алякеей злез з верхняй лаўкі, Толік падсунуўся бліжэй да століка, і ўсе трое пачалі сілкавацца. Таццяна запрасіла і суседзяў па купэ, але тыя адмовіліся.

Пад’язджаючы да Мінска, Аляксей паказаў Таццяне і Толіку сваю станцыю: драўляную, невялічкую, між купчастых клёнаў і ліп.

— Недалёка за ёю наша вёска. Хлапчукамі мы часта прыходзілі сюды гуляць, асабліва ў выхадныя дні. Ведалі, якія калі цягнікі ідуць, і з зайздрасцю паглядалі, як праносіліся вагоны з людзьмі перад намі. Стараліся найбольш заўважыць, каб потым было што расказаць.

— Прыходзяць і зараз. Бачыце, колькі іх стаіць? — паказала Таццяна на купку хлапчукоў.

— I таксама з зайздрасцю паглядаюць, цяпер ужо і на нас з вамі, і мараць, калі самі выправяцца ў вялікую дарогу...

— Для іх цяпер гэта не праблема. Разам з бацькамі яны не раз, напэўна, былі ў горадзе.

Удалечы віднеўся ўжо Мінск.

— Каб хаця надарылася фурманка,— непакоіўся Аляксей, праводзячы Таццяну ў вагон,— а то як жа вы будзеце дабірацца з дзіцём і рэчамі?

— Тут ужо бяда невялікая, Аляксей Пятровіч. 3 вашай дапамогай самая цяжкая дарога адолена.

— Для вас цяжкая, а для мяне... самая незабыўная...— сказаў Аляксей.— Такое падарожжа я з радасцю паўтарыў бы...

Таццяна нічога не адказала.

У вагоне Толік учапіўся за Аляксееву гімнасцёрку і настойліва ўпрошваў ехаць да яго дзядулі і бабулі. Маці пагразіла сыну пальцам, каб не перашкаджаў гаварыць.

Хлопчык змоўк, а праз хвіліну зноў пачаў сваё, тузаючы ўжо за руку Аляксея. Таццяна нахілілася і напаўголасу сказала:

— Не прыставай, сынок, да дзядзі, а то ён не прыедзе да нас у госці. Чуеш?

Што гэта было: супакойванне сына ці намёк лейтэнанту, цяжка зразумець.

III

«Магла ж яна суцешыць Толіка чым-небудзь іншым? Магла. Тады да каго больш адносілася яе «чуеш?» Да сына ці да мяне?.. А можа гэта проста жаночая інтрыжка, жарт: праверыць, клюну на кручок ці не? А потым разам з сяброўкай пакпіць з нашага брата-мужчыны? Бывае і такое ў жыцці»...— думаў Аляксей, едучы дахаты.