Чорны дзень

Маці падняла сына. Цягнік крануўся ў дарогу, і хлопчык замахаў тату абедзвюма рукамі: за сябе і маму.

Таццяна пасадзіла хлопчыка побач з сабою, але таму не вельмі хацелася сядзець. Ён падняўся на калені, каб зірнуць, што робіцца за акном, ды тут жа адхінуўся і прыпаў тварам да матчынага пляча: у купэ шугануў клубок едкага дыму ад паравоза.

Лейтэнант устаў і зачыніў акно.

— Усё, можаш глядзець,— сказаў ён хлопчыку.— Больш дыму не будзе.— Цябе, здаецца, Анатолем зваць?

Хлопчык насупіўся, паглядзеў спадылба на незнаёмага дзядзьку і неахвотна адказаў:

— Не, Толік.

— А едзеш куды?

Тут ужо маці памагла сыну.

— Скажы, сынок: за Мінск, да бабулі і дзядулі ў госці.

Той паўтарыў матчыны словы і зноў прыпаў да акна, за якім насупраць цягніку беглі тэлеграфныя слупы, дрэвы.

— О, дык нам з вамі ў адну дарогу,— неяк дзіўна зарадаваўся лейтэнант, як пачуў, куды едзе жанчына з сынам.— Землякі, значыць... Прабачце, я чалавек вайсковы і люблю яснасць у абстаноўцы. Мяне зваць Аляксей Пятровіч, а як вас па бацьку? Імя мы чулі ўжо ад вашага мужа.

— Мікалаеўна. Таццяна Мікалаеўна.

Астатнія двое маладых пасажыраў, што слухалі гаворку, назвалі. толькі свае імёны. Ехаць разам прыйдзецца не адны суткі.

У лейтэнанта аказалася з сабою даміно, а ў Таццяны — карты. Надакучыць гаварыць, даміно прыходзіць на разрывак, а то ў карты засядуць. Летні дзень — год. Трэба ж неяк скаратаць яго.

Аляксей хутка пасябраваў з Толікам. Выйдзе ў калідор пакурыць, а той следам за ім. Падыме яго Аляксей на рукі, і доўга глядзяць абодва, як мільгаюць паблізу людзі, чыгуначныя будынкі, жывёла на пашы каля насыпу. А то і адкінуць лаўку, прытуліцца Аляксей да сцяны, каб не замінаць нікому, возьме Толіка на калені, і пачнуцца казкі. Старэйшы ўмеў цікава расказваць, а меншы — уважліва слухаць.

— Дзядзя Лёша, дзядзя Лёша, зноў жарабяткі,— перапыняў Толік часам казку. I яны абодва ўзіраліся ў чараду коней, пакуль цягнік не мінаў яе.

Падабалася і Таццяне бавіць час бясконцай дарогі ў гутарцы з Аляксеем. Як толькі хлопчык засынаў, яна выходзіла ў калідор. Так непрыкметна ўсталявалася даверлівасць.

— Гэта хвароба, процілеглая марнатраўству,— заўважыў Аляксей, калі Таццяна расказала пра сваё сямейнае жыццё.— Адны да капейкі могуць растранжырыць усё, не думаючы пра заўтрашні дзень, другія адмаўляюць сабе ў неабходным і кожную капейку трацяць з болем у сэрцы.

На вялікіх прыпынках Аляксей часта выходзіў купіць сёе-тое з ласункаў. Першыя дні Толіку, а пазней і на долю маці.

Пад добры настрой Таццяна расказала аднаго разу пра Івана.

— Ды што ён у вас за чалавек?! — усклікнуў Аляксей.— Вы ж багіня, Таццяна Мікалаеўна!.. Не разумею такога мужа... Вас жа на руках насіць трэба!

Таццяна ўсміхнулася з узнёслых Аляксеевых слоў і ўпершыню падумала: «Не суджана было мне мець такога мужа, каб на руках насіў». Яна раптам адчула, як сціснулася сэрца ад жалю, як усплылі крыўды, большыя і меншыя...

— Так і скажу свайму Ваню, як вярнуся, што гаварылі вы пра мяне, Аляксей Пятровіч.

— Скажыце толькі — ён такую рэўнасць закоціць, што ўвесь Далёкі Усход стане цесны для вас.

— Ха-ха-ха! — рассмяялася Таццяна.— Іван і рэўнасць... Не ўяўляю сабе. Яго больш цікавіць ашчадная кніжка, чым душа жонкі, няхай сабе і багіні, па-вашаму.

Аляксей яшчэ раз напомніў:

— Глядзіце, каб пасля не каяліся. Бо як да скнарлівасці далучыцца яшчэ рэўнасць — жыцця вам не будзе ад такіх сябровак.

Тую дарожную гаворку Таццяна не раз потым успомніць.

За дзевяць дзён дарогі хлопчык так прывык да Аляксея, што аж расплакаўся, калі яму сказалі перад Масквой пра недалёкае расставанне.

— 3 татам, сынок, ты лягчэй развітаўся,— папракнула маці.

— Праўда, тата ніколі і не аддаваў табе столькі ўвагі, як дзядзя Лёша.

Аляксей пачырванеў трошкі ад такой пахвалы.

— Я люблю дзяцей, Таццяна Мікалаеўна. Мне пасля сямігодкі варта было ісці ў педагагічны тэхнікум, а не ў Аб’яднаную Беларускую вайсковую школу.

— Што любіце дзяцей — гэта відаць. Бо «по ком ребятишки захныкали, тот наверно был доброй души!». У дзяцей жа адчуванне добрага і благога вельмі абвостранае... А што не сталі настаўнікам, не перажывайце: вашым падначаленым таксама патрэбна чулая душа камандзіра....

— Вы — тэрапеўт, вам лепш ведаць не толькі людскія хваробы, але і іхнія душы... Пра сябе скажу: гэтае падарожжа астанецца ў маёй памяці на ўсё жыццё. Адчуваю, як цяжка будзе развітвацца з Толікам.

— Толькі з ім?

— Не, чаму ж?..— уздыхнуў Аляксей.— Каб вы толькі ведалі, Таццяна Мікалаеўна, колькі я чаго перадумаў!

Тут і ведаць не было чаго. Пільнае жаночае вока не раз заўважала за дарогу, як чырвань часам залівала лейтэнантавы шчокі, як бянтэжыўся ён, калі Таццяна, адчуваючы на сабе чужы позірк, паварочвалася да Аляксея. Тады ён апускаў вочы і маўчаў. Прафесія ўрача прывучыла Таццяну не выдаваць ні вачыма, ні голасам, ні рухам таго, што вядома толькі ёй. I таму, як мага спакойна, спытала:

— Наколькі я зразумела, вы перажываеце дарожны раман без узаемнасці?

Стараючыся не глядзець у твар Таццяне, Аляксей адказаў:

— Вам лепей ведаць, з узаемнасцю ці не.