Чорны дзень

— Ого, паэзіяй займаешся? Медыцына і лірыка! — усклікнуў, распранаючыся, Іван.— Чые? — асцярожна, каб не перашкаджаць чытанню, прыпадняў ён вокладку. Убачыў на ёй беластвольную бярозку і прозвішча аўтара — адышоўся.

— Апякло? — усміхнулася Таццяна.

— А ты знаеш, што ён зараз не ў пашане?.. Быў час — ім захаплялася моладзь.

— Сам ты чытаў хоць што яго?

Іван пакруціў галавою:

— У праграму дакладных навук не ўваходзіў... А захапляцца не было патрэбы.

— У нас таксама не ўваходзіў, аднак даставалі, дзе маглі, і чыталі.

— А чула, які забулдыга быў? Усё, што зарабляў на сваіх вершах — прапіваў, то з сябрамі, то з жанчынамі.

Таццяна дакорліва паглядзела ў твар мужу:

— Гэта ты пачуў і запомніў, а пачытаць не знайшоў часу.

— Можа б і знайшоў, ды лічу непатрэбным займацца гэтым. Будаўніцтва завода і паэзія! Медыцына і паэзія! Каму патрэбны такія кантрасты?

— Знайшоў кантрасты!..

— Не будзем, Таня, залазіць у высокія матэрыі. Няхай гэтым займаюцца тыя, каму належыць. Мы людзі канкрэтнай работы. Кожнаму сваё... Прабач, што затрымаўся: заходзіў браць білеты на «Закройшчык з Таржка». Старая, але вясёлая, кажуць, карціна. Паабедаем ды пойдзем паглядзім... Толіка ў суседзяў пакінем.

Таццяна палажыла кніжку на тумбачку і пачала збіраць на стол.

Кінатэатр быў часова на новай вуліцы ў бараку. Тут многае яшчэ было часовым, пачынаючы з дашчаных тратуараў. Сям-там віднеліся нявыкарчаваныя пні.

— Навошта было высякаць тут падчыстую лес? — заўважыла Таццяна мужу.

— Так лягчэй будаваць, нішто не перашкаджае. Потым насадзяць.

— «Насадзяць...» — паўтарыла Таццяна.— А калі яны вырастуць, тыя дрэўцы? Канечне, лягчэй будаваць на чыстым месцы... Толькі на добры лад можна было і на заводскім двары пакінуць кудзеркі лесу, не кажучы пра асобныя дрэвы на вуліцах...

— Можна было, ды не пакінулі. Не мая віна ў гэтым. Я толькі будаўнік-выканаўца...

Каля ларка, дзе прадавалі сельтэрскую, Іван падняў пяць капеек і неяк дзіўна ўцешыўся.

— Знайшоў, з чаго радавацца! Аддай прадаўшчыцы.

— 3 якой ласкі? Гэта ж не яе,— апусціў манету ў кішэню Іван.

Таццяна паглядзела на мужа і адвярнулася.

II

— Вось такі характар мела Таццяна,— уздыхнуў Іван...— Падумайце, ці ж заслугоўваў я таго, каб два дні не размаўляць са мною з-за тых пяці капеек? Прынцып: не паслухаў — адчуй гнеў і зацятасць. А як было слухаць? Па-вашаму, на чыім баку была праўда: на маім ці на яе?

— Можна было паслухаць... Жонка ўсё ж, ды і пытанне не прынцыповае,— адказаў Аляксей.

Афіцыянтка прынесла графінчык з каньяком, малюсенькія чарачкі і закуску. Аляксей узяўся разліваць каньяк, а Крушынін летуценна гаварыў далей:

— «Паслухаць»... Ім толькі і трэба таго, каб наш брат-мужчына хоць у дробязі ўступіў... Быў такі выпадак са мною, калі адзін раз паслухаў. Колькі часу прайшло, а і цяпер не магу дараваць сабе.

Яны паднялі чаркі.

...Улетку перадваеннага года Крушыніны збіраліся паехаць да Таццяніных бацькоў. Яны мелі адпачынак за два гады і спадзяваліся добра правесці час у Прудках: пакупацца ў азярку, пагрэцца на сонейку, паказаць дзеду і бабе ўнука.

Перад самым ад’ездам, калі ўсё было ў зборы, Крушыніна не адпусцілі. Нешта не ладзілася з планам на будоўлі, і трэст адмяніў адпачынкі тэхнічнага персаналу ў летні час.

Таццяна з сынам ад’язджалі адны. Іван купіў ім білет у купейны вагон і, аддаючы, параіў на перасадцы ў Маскве дастаць да Мінска ў плацкартны: усё некалькі рублёў сэканоміцца.

Параіць параіў, аднак грошай даў на купейны вагон. 3 такога ж разліку адлічыў на праезд, расклаў іх па канвертах з надпісам, колькі ў ім грошай і для чаго. Адны параіў «далей палажыць, каб узяць бліжэй», а тыя, што на дарогу, трымаць у сумачцы, напашэве. Купіць што дзіцяці прыйдзецца ці сабе.

— На такую вялікую дарогу даеш толькі дваццаць пяць рублёў? — марудзіла браць Таццяна.

— А навошта яны больш? Яшчэ згубіш ці ўкрадзе хто... Яды з сабою набралі, а прыедзеце да бацькоў — там усё сваё.

Таццяна не стала дамагацца больш.

Першы ў купэ зайшоў з чамаданам у руцэ Іван.

— Відаць, гэта наша месца? — спытаў ён ні то ў пасажыраў, ні то сам у сябе.

— Гэта вольнае,— адказаў вайсковы і падняўся з пасцелі.

— Верхняе? — зазірнула з дзвярэй Таццяна.

— Якія ёсць. Сама ведаеш, цягнік ідзе здалёк, бярэш тое, што даюць.

— А як жа мы там з Толікам будзем?

Хлопчык тым часам выткнуўся наперад і сваімі чорнымі вочкамі ўтаропіўся на пасажыра ў вайсковай форме. Іх позіркі сустрэліся. Вайсковец устаў з лаўкі:

— Займайце маё. Як жа вам з дзіцем на верхатуры ехаць?

Тады з другой ніжняй лаўкі падхапіўся малады хлопец.

— Што вы, таварыш лейтэнант, не турбуйцеся, я ўступлю сваё. Там, наверсе, мне яшчэ лепш будзе,— і ўмомант пераклаў туды сваю пасцель.

— Ну, вось бачыш, Танечка, усё выйшла як не трэба лепш. Мне і ў касе сказалі: свет не без добрых людзей. Зараз мы паложым пад лаўку твой чамадан... Падзякуй, сынок, дзядзю за ласку.

Яны ўсе трое прыселі на лаўку, але два ўдары ў звон на станцыі не далі расседжвацца. Іван пацалаваўся з сынам і Таццянай і сказаў ім глядзець праз акно на платформу, дзе ён будзе стаяць.