Дарц

– XIaн-xIa, луралла дац со а, сан накъостий а арабаьхнарг, – эххар а Iелин хьалхарчу хаттарна жоп делира цо. – Массарна а йолу къеллий, мацаллий, мискаллий хилла а ца Ia со обарг ваьккхинарг. Вайгарчу берриг бохамийн, баланийн, гIайгIанийн нана хIapa Делан неIалт хиларг – паччахьан Iедал – ду, Iела. Къеллина а сатуху. Мацалла а лало. Iожалла а, тахана ца хилахь, кхана хир йу. Халаниг, сацатохалург, собар кхачориг хIун ду аьлча, Iела, цхьаммо хьо сийсазвар, хьо, стаг-м хьовха, адам а цаларар ду. Веданахь гIап мел йу, оцу гIопа чохь эскар мел лаьтта, харцо дIайер йац Нохчмахкара. Ткъа мел йу и гIаьпнаш Нохчийчохь? Нохчийн дегIана дина даьIнаш ду уьш. Царал сов, вaйн мохк, халкъ дегайуккъехула доькъуш, йехкина гIалагIазкхийн йарташ. Хьо ца хилла Ведана-гIопехь, со а хир вацара, цхьа а нохчо а гIyp вацара цига шен лаамехь, амма эшамо вуьгу. Эшам даим а тоьлу къехочун ницкъал. Оцу гIопан баролал чоьхьа туьканаш йу оьрсийн а, вайнехан а совдегарийн. Башха а дац, хьеннан хилча а. Йерриг а цхьа хьакхарчий йу уьш. ТIейуха бедар йеза. Кертахь марс-мангал, бел-шада оьшу. Уьш, цаьргара ца эцча, кхин хуьлийла йац. Кхечухьа-м гIур вара, амма хьо дIакхаьчначохь бухахь изза хьакхарчий карайо-кх. Хьо хилла вац, Iела, Ведана- гIопехь. Дала тIе а ма доуьйтийла хьуна цига вахар. Зуда санна, йукъ а йаьстина, шаьлта салташка а йелла, церан цхьамзанашна кIелхула а ваьлла ваха веза цу чу. Цара боьлуш, Iоьхуш, хьо сийсазвеш йечу йаппаршка ла а доьгIуш. Хьанна хаьа, цара хIун дуьйцу, уьш стенах буьйлу? ДегIах хьуьйсу. Зударшна а… Вайца дерг дерриг а беламе хета царна, дерриг а сийсаздо цара – Дела а, дин а, амалш а, гIиллакхаш а, духар а. Ден да вара тхан бIе цхьа шо долуш. Къоьжа, букар а хьаьвзина. Тхан да а, со а Соьлжа-ГIаларчу набахтехь волуш, шен кхетам бацарна, тхо цIа хецахьара аьлла, дехар эцна шена тIевеача, Веданарчу полконака Добровольскийс, цуьнан сирйелла маж а лаьцна, иза дIаса а лестош, нанна хьежош, йаппарш йинера цунна. Муха хета хьуна иза? Ас марахдаьккхира цунна иза. Оцу гIопан баролал чоьхьа бехачарна шаьш элий, ткъа арахьарнаш лайш хета. Оьрси хилчахьана, цуьнан бакъо йу оцу чохь ваха, ткъа нохчочун – иза эпсар йа цхьа цIармат йелахь. Муьлш бу цу чохь бехарш? Кхахьпанаш! Эхь-бехк а, оьздангалла а йайна кхахьпанаш. Дийнахь-бусий хаддаза маларш муьйлуш, кехатех ловзуш, оьзда мел доцурш лелош! Вайнехан эпсарш бохий ахь, цаьрга терра лела гIерташ, царал а тIехбевлла, гуттар а цIармат лела. Изза ду Шуьйта- гIопехь а, кхечухьа а. Оцу гIаьпнаш чуьра араоьхучу боьхачу хьожано бехдина хIapa вaйн лаьмнаш.

Йуьхьанца оццул сапаргIатчу Зеламхин аз, тIаьхь-тIаьхьа айалуш, чIагIделира, ткъес деттара оьгIазлонах дуьзначу бIаьргаша.