Eseoj kaj paroladoj

Ĉu li povis inventi, per nura logiko, sistemon de nombrado perfekte paralela al la ĉina (ĉina shi '10', san '3' > shisan '13', sanshi '30', sanshi san '33', Esperanto dek, tri > dektri, tridek, tridek tri). Tio eblas. Sed kiu povus aserti, ke li ne legis priskribon pri la ĉina lingvo en la universitata biblioteko de Moskvo aŭ en biblioteko varsovia, kaj ke de tie venis la ideo? Aŭ, se preni alian ekzemplon, vortoj kiel voĉo aŭ ĉielo estas

klarigeblaj nur per referenco al la itala. La klarigo per la latina povus eventuale akceptiĝi en la kazo de voĉo, sed ne de ĉielo, kaj plie, la latina c antaŭ e kaj i donas ordinare c en Eperanto, konforme al la tiama elparolo en orienta Eŭropo, kio kaŭzis la formojn cent, paco, facila, ktp. Troveblas aliaj spuroj de la itala, kiel ardezo, dolĉa, ankaŭ, la sufikso eco, aŭ vorto kiel apogi kies g klarigeblas nur per la skriba formo de appoggiare.

Efektive, Zamenhof uzis plej diversajn materialojn. Eble li legis en revuo artikolon pri la nombrado en la ĉina, aŭ en libro pri la latinidaj lingvoj, detalojn pri la abundo de ingenraj substantivoj finiĝantaj per -o en la provenca (la provencaj vortoj la fenes-tro, la roso, la danso estas elparolataj preskaŭ ekzakte, inkluzive de la akcento, kiel la esperantaj respondaj vortoj la fenestro, la rozo, la danco). Alia ekzemplo: en pluraj karibaj kreolaj lingvoj oni diras li samsence kiel en Esperanto. Ĉu li kaj pli estas iaj kompromisaj formoj, aŭ pruntoj el la kreola sekve de legado de artikolo pri tia lingvo? Ni probable neniam havos certecon pri tiuj punktoj, sed tiujn eblecojn estas saĝe memori.

Tial, kiom ajn konvinka povas esti argumentado pri la influo de la jida sur Esperanton, ĝi rezultos nur en iu grado de probableco koncerne faktoron inter aliaj en konverĝa aro, en kiu la reala dozo de la diversaj elementoj restos ĉiam nedifinebla, krom kelkaj kazoj aparte klaraj kiel superjaro, dikfingro, ktp. Cetere, se ni povus pridemandi Zamenhof, ni ne akirus pli certan respondon: la cerba agado estas grandparte nekonscia, kaj la ellaborado de la "lingvo internacia de doktoro Esperanto" ne estis escepto.

Tra la originala teksto estas uzataj la terminoj schriftbild kaj lautbild, kiuj aperas tie ĉi respektive kiel skriba formo kaj sona formo, aprobe de la aŭtoro. [La tradukinto]

"Antaŭ tridek jaroj, kiam mi laboris kun la jida lingvo kun varma amo".

Tiuj estas ŝpalie, ŝpat, ŝpinak / ŝpinat, ŝpindl, ŝpinen, ŝpion, ŝpricn, ŝporn, ŝprot, ŝtab, ŝtang, onŝtaplen, ŝtal, ŝtat, ŝtempl, ŝteyn, ŝtof, ŝtol, ŝtopn, ŝtopsl, spermacetn, specjel, specifirn, spiralik, spiritualizm, sporadish, spritne, stadie, stamin, statik, stacje / stancj, statue, statur, status, step, stil, stimulirn, stoish, stole, strikt, strof, struktur, studjum, student, stuko, stur.

La anglalingva citaĵo kiun la aŭtoro aperigas tekstas: "What are the origins of Esperanto hejmo and hejti? Yiddish has heym and heytsn (...). German has Heim and heizen, with /aj/. Esperanto has a diphthong /aj/ and one would therefore expect that, if from German, these words would be pronounced *hajmo and *hajti. It is hard to believe that Zamenhof would borrow these words from Yiddish and we must therefore link them in some way with German (...). The answer is that Zamenhof borrowed the schriftbild rather than the lautbild."

Liaj unuaj projektoj inkluzivis rektajn pruntojn el la hebrea. Origine Zamenhof deziris prilabori lingvon destinita al la judoj, kiel li diris en intervjuo aperinta en 1907 en la londona Jewish Chronicle.

6. "Ne estas science proponi kiel etimon vorton el lingvo kiun Zamenhof ne scipovis" (Gaston Waringhien, citita per Albault (1961), p. 87).

BIBLIOGRAFIO

Albault, Andre (1961) "Etimologio, pra-Esperanto kaj Mistrala lingvo", Esperantologio, 2, 2.

Gold, David L. (1980) "Towards a Study of Possible Yiddish and Hebrew Influence on Esperanto" in Szerdahelyi, Istvan (red.) Miscellaneous Interlinguistics (Budapest: Tankonyvkiado), 300-367.

Gold, David L. (1982) "Plie pri judaj aspektoj de esperanto" Planlingvistiko 1, somero, 7-14.

Golden, Bernard (1982) "The Supposed Yiddish Origin of the Esperanto Morpheme edz", Jewish Language Review 2, 21-33.

Holzhaus, Adolf (1970) Doktoro kaj Lingvo Esperanto (Helsinki: Fondumo Esperanto).

Piron, Claude (1981) "Esperanto: European or Asiatic Language?", Esperanto Documents No 22 A (Rotter-dam: Universala Esperanto Asocio).

Silfer, Giorgio (1983) "Hipotezoj pri kriptaj aspektoj de esperanto" Planlingvistiko 2, aŭtuno, 4-10.

Waringhien, Gaston (1959) Lingvo kaj Vivo (La Laguna: J. Regulo).

Elfrancigis: Doron Modan