Французская навела XX стагоддзя

Мартэн вярнуўся да свайго вялікага артыкула з назвай «Багацейце!», якому, на шчасце, не было суджана з'явіцца ў друку. Гэта быў ёмісты памфлет. Яго аўтар намагаўся (дарэчы, марна) высмеяць высакародныя паводзіны нашай буржуазнай эліты, яе ласку да працоўных і набожнае шанаванне рэвалюцыі. Мартэн цвёрда наважыў перарабляць артыкул столькі, колькі спатрэбіцца, абы дасягнуць ідэальнай формы. Артыкул рос як на дражджах. Цэлы стол быў завалены паперамі. Жынэта не паспявала за ім друкаваць. Почырк у Мартэна быў дрэнны, і ёй часта даводзілася кідаць машынку і ісці да яго ўдакладняць напісанне некаторых слоў. Мартэн злаваў, што яму перашкаджаюць думаць, але на пытанні сакратаркі адказваў і кожны раз абзываў яе то непісьменнай, то адсталай. У адказ на Мартэна сыпалася: «Пачвара ты! Выскачка!» Часам спрэчка ледзь не даходзіла да кулакоў. Аднойчы раніцай пасля такога «дыялогу» Жынэта такі ўляпіла аплявуху Мартэну. Той устаў, каб адпаведным чынам адказаць ёй. І ў гэты момант сонечны прамень асвяціў іх. З ніжняга паверха данеслася джазавая музыка, і, самі таго не чакаючы, яны расталі ў абдымках.

У той самы дзень пасля абеду з'явілася пяцёрка. Мартэн, расчырванелы ад доўгіх пацалункаў, прыняў сваіх кампаньёнаў у поўным замяшанні. Ён папытаўся, ці закончаны іх артыкулы. Аўтары моўчкі глядзелі яму ў вочы. Нарэшце першы заявіў:

— Усё ўзважыўшы, я вырашыў быць за народ.

— Усё ўзважыўшы, — сказаў другі, — я — за рабочых!

— Усё ўзважыўшы, — выпаліў трэці, — я — за абяздоленых!

— Усё ўзважыўшы, — працадзіў чацвёрты, — я — за масы!

— Усё ўзважыўшы, — падагульніў пяты, — я — за рэвалюцыйны дух!

Усяго толькі некалькі дзён не бачыліся сынкі з Мартэнам. Аднак і гэтага ім хапіла, каб з карысцю для сябе падумаць. Акрамя таго, мізэрная сума — пяцьдзесят тысяч франкаў на месяц — памагла ім усвядоміць, што такое беднасць, і яны ўжо насілі ў сабе пачуццё еднасці з абяздоленымі, з працоўнымі класамі, з масамі. Сынкі прызналі і асудзілі свае памылкі. Зноў сталі рэвалюцыянерамі, з чыіх радоў, як правільна казалі бацькі, не варта было і выходзіць.

— Што з вамі робіцца? Вы ўсё-такі не кінеце часопіс? — папытаўся Мартэн.

— Гэта будзе складана, — пачуўся адказ. — Дый часопіса «Назад» больш няма. Хапіла і аднаго нумара. Пакладзены канец гэтаму бруду! І так панасміхаліся з вялікіх ідэй, якія хвалююць сэрца кожнага сумленнага чалавека. І, нарэшце, нашы бацькі маюць рацыю, калі гавораць, што нельга дасягнуць поспеху ў літаратуры, зневажаючы рэвалюцыю. А нам таксама хочацца, каб і пра нас сказалі, што мы — маладыя пісьменнікі вялікага сэрца і шчырай душы. Так што скончана з нашым «Назад» раз і назаўсёды.

— Ну, гэта мы яшчэ пабачым! — сказаў Мартэн. — Я адзін буду выдаваць «Назад»!

— А на якія грошы?

Мартэн запнуўся. Ён увесь час думаў толькі пра змест часопіса і ніколі не цікавіўся матэрыяльным бокам справы. Сынкі заўважылі яго разгубленасць і задаволена пачалі скаліць зубы.. Жынэта вырашыла, што гэта ўжо занадта. Яна пацалавала Мартэна і, павярнуўшыся да пяцёркі, адсекла:

— Грошы мы знойдзем! А вашых нам не трэба! Вы — бяздарныя выскачкі! Вы — пачвары! Ідзіце дадому, і няхай вашы таткі мільярдэры дадуць вам блаславенне!

— Але ж мы дзейнічаем у імя народа, — паспрабавалі пярэчыць сынкі.

— Даволі! У майго любага і ў мяне шмат працы. Марш адгэтуль!

Сынкі былі абражаны ўжо тым, што яна бессаромна, пры іх, пацалавала Мартэна, а яе апошнія нахабныя словы зусім вывелі іх з цярпення.

— Мы ў сябе дома, бо мы плацім за памяшканне, газ і электрычнасць. Так што самі вымятайцеся адсюль і рабіце свой часопіс у іншым месцы!

З болем у сэрцы Мартэн і Жынэта мусілі пакінуць рэдакцыю.

Пасля гэтай расправы сынкі вярнуліся да бацькоў і сціпла расказалі пра тое, што яны толькі што зрабілі масам. Адначасова яны пакляліся быць вернымі справе рэвалюцыйнай будучыні. Да глыбіні душы расчуленыя таты адразу давялі кішэнныя выдаткі сваіх дзетак да васьмісот пяцідзесяці тысяч франкаў на месяц.

Між тым становішча Жынэты і Мартэна было вельмі хісткае. Без падтрымкі, амаль без грошай, ім заставалася спадзявацца толькі на сябе. Праўда, Мартэна гэта зусім не хвалявала. Ён усё думаў пра свой вялікі артыкул, над якім яшчэ трэба было працаваць і працаваць. На шчасце, Жынэта была больш практычная. За тыя некалькі соцень, што ў іх яшчэ заставаліся, яна купіла білет нацыянальнай латарэі і назаўтра ж стала ўладальніцай пяці мільёнаў франкаў. Шчаслівы Мартэн цяпер быў упэўнены, што другі нумар часопіса ўбачыць свет. Але Жынэта думала інакш: абгрунтавана і доказна яна пераканала Мартэна, што пяць мільёнаў — гэта дробязь, і перш чым укладваць значныя сродкі ў такую няпэўную справу, як часопіс,трэба стварыць мацнейшую платформу. І абое заняліся камерцыяй. Спецыялізаваліся на ангельскіх шпільках. Па праўдзе кажучы, Мартэну гэта не надта падабалася, але памалу ён адчуў смак у гэтай справе і ўкладваў у яе ўвесь свой інтэлектуальны запал.