Французская навела XX стагоддзя

Між тым сёлета Лакасань быў куды больш гаваркі, чым у мінулыя гады. То ён расказваў пра сябе, то скардзіўся на здароўе, то з гонарам гаварыў пра свой узрост («Як ні лічы, а хутка восемдзесят»)... І аднаго разу, калі гаспадыня была дома адна, ён падышоў да яе і нечакана спытаўся: «Паслухайце, вам праўда хочацца купіць тую пральную машыну?»

Ад нечаканасці ў гаспадыні аж мову адняло. Потым яна схамянулася і, ані не сумняваючыся, што стары вырашыў пажартаваць, гарэзліва адказала: «А як жа, вядома!»

— Калі так, то я дам вам грошай на гэту машыну.

«Жартаваць дык жартаваць», — сказала сабе гаспадыня і з усмешачкай праспявала:

— Ну, калі вы заплаціце, то, можа, я тады сама і выберу...

— Добра. Заўтра паедзем у горад, зойдзем да Ланзака, там і купім вам машыну.

«Вось табе і жартачкі, — не магла даўмецца кабета, — няйначай стары нешта задумаў...»

А пастух тым часам працягваў:

— Ведаеце, я зусім не жартую. Колькі б тая машына ні каштавала, я заплачу за яе. Вы не думайце, грошы ў мяне ёсць, і скажу вам шчыра: не надта мне хочацца, каб яны трапілі ў рукі манашак...

Назаўтра гаспадар павёз жонку і Лакасаня ў горад. Адразу паехалі да крамы Ланзака. Гаспадар застаўся на вуліцы, каб паправіць штосьці ў маторы, а стары пастух з прыгожай гаспадыняй пайшоў у краму.

— Як гэта глянуць на вашы пральныя машыны?

— Адну секунду... Вось, калі ласка, вельмі практычная мадэль... А вось яшчэ адна, працуе ў паўаўтаматычным рэжыме... А гэта, панове, — поўны аўтамат! Вы ўключаеце яе — і ніякіх праблем: машына сама выканае ўсе аперацыі і сама адключыцца...

— Мы, бадай, возьмем вунь тую, — сказала гаспадыня і паказала на самую простую і, напэўна, самую танную мадэль.

З любоўю паглядаў Лакасань на сваю добрую, прыгожую гаспадыню, якая калісьці так старалася вылечыць яго і якая, можа, і сама таго не ўсведамляючы, прымала цяпер яго бацькоўскую ласку...

Стары падышоў да машын, паклаў руку на самую дасканалую, «поўны аўтамат», і ўрачыстым голасам, які не вельмі пасаваў яго ўзросту і становішчу, прамовіў:

— Пан Ланзак, вось гэтая машына няхай будзе маім падарункам даме. Колькі я вам павінен?

Не чакаючы адказу, пастух дастаў з кішэні пачак грошай.

Дамоў вярнуліся з пральнай машынай.

Гаспадар са сваёй кабетай не ведалі што і думаць. Няўжо гэты стары яшчэ мае «нешта наўме»?.. А можа, на старасці год пачаў ужо розум траціць?.. Не можа быць, каб ён адваліў такую суму грошай проста так... А можа, хацеў аддзякаваць?.. Але за што?.. Ну, паклікалі тады доктара, даглядалі, але што тут такога?..

Так і не асвяціўся іх розум ад той думкі, што гэта быў голас шчырага сэрца, голас шчодрай, удзячнай душы!.. Пастух для іх так і застаўся пастухом, а пральная машына, самая дарагая, самая дасканалая, так і засталася падарункам-загадкай.

Жан-П'ер Шаброль Рахунак партызана

Партызанам жылося няпроста, калі не сказаць дрэнна. У паўстанцаў, як вядома, няма ніякіх арсеналаў і інтэнданцкіх службаў. Зброю здабываюць сабе самі ў ворага, а харчуюцца чым бог падасць. А «бог» — гэта мясцовае насельніцтва. У ваколіцах Лазера* выконваліся нават фармальнасці: за авечку ці мех бульбы, за сыр ці за каштаны селяніну давалі распіску. Вядома, селянін толькі рабіў выгляд, што верыць гэтай пісаніне. Бо калі ён дапамагаў партызанам, то толькі таму, што спачуваў гэтым галодным хлопцам, якіх ніхто не прымушаў рызыкаваць сваім жыццём. Ды і як можна было верыць гэтаму шматку паперы? А пісалі на чым папала: на старонцы са школьнага сшытка, на газеце, на лістку календара... Пісалі, вядома, алоўкам. Ну, а правапіс... Самі разумееце... Але як бы там ні было, і крадзяжом гэта назваць язык неяк не паварочваўся...

* Лазер — гара ў Цэнтральным масіве.

І вось прыйшоў дзень Вызвалення. Дабрадушны дзядзька па мянушцы Іпаліт, які за час вайны накрэмзаў не адну сотню такіх распісак, атрымаў ад сваякоў з Амерыкі некалькі мільёнаў. На той час сума — велізарная. Нядоўга думаў Іпаліт. Узяў сваю кульбу, закінуў на плечы рэчавы мяшок і пусціўся ў дарогу па знаёмых партызанскіх сцежках...

На кожным хутары не адразу разумеў гаспадар прычыну з'яўлення Іпаліта, доўга корпаўся ў шафе, даставаў пакамечаную паперу на сотню ці дзве кілаграмаў бульбы і, не верачы сваім вачам, атрымліваў адпаведную суму.

Рэчавы мяшок з банкнотамі хутка пусцеў, затое расла як на дражджах торба з распіскамі... Скончыў Іпаліт свой абход, расплаціўся з даўгамі, паехаў у Парыж і падаўся проста ў міністэрства абароны. Доўга хадзіў ён з аднаго аддзела ў другі, пакуль нарэшце не апынуўся ў маленькім утульным кабінеце.

— Вы па якім пытанні? — строга запытаўся ў яго старшы сяржант.

— Ды я вось... наконт распісак партызанскіх...

— На якую суму?

— На тры мільёны.

— Ды вы што? Пры сваім розуме? І не думайце нават! Ні франка, ні су не атрымаеце!..

Калі сяржант трохі супакоіўся, і перастаў крычаць і стукаць па стале, Іпаліт растлумачыў:

— Вы ведаеце, я прынёс вам тры мільёны.

— Што? Ні халеры не разумею! Ану, паўтарыце, што вы сказалі!