Французская навела XX стагоддзя

Работа ў пастуха, вядома, сезонная. Узімку, калі авечкі стаяць у хляве, навошта ён каму патрэбен?! Было б проста неразумна ці, калі хочаце, «нерэнтабельна» плаціць грошы і за сена, і за пастуха, тым больш што зімою гаспадар сам сядзіць дома без работы. Іншая справа летам: авечкі кормяцца бясплатна. Гэта дазваляе зэканоміць сена, запасы якога не бясконцыя, дый жывёла на пашы лепей набірае вагу. Вось за гэта, вядома, пастуху заплаціць варта.

У сярэдзіне кастрычніка пастуховая праца заканчваецца, і ён вяртаецца ў багадзельню. Там ім будзе апекавацца сацыяльная служба, дык клапаціцца ні аб харчах, ні аб даху над галавой яму не давядзецца. Шэсць месяцаў — начлег на сене ў гумне, абед у полі, вячэра ў гаспадара, шэсць месяцаў — багадзельня. Паўгода жыве пастух на волі, дыхае свежым паветрам, п'е крынічную ваду, а паўгода прывыкае да тых сваіх апошніх дзён, калі прыйдуць паралічы ды іншыя хваробы старасці...

Стары Лакасань у свае семдзесят сем гадоў быў яшчэ досыць дужы і рухавы, каб справіцца з авечым статкам. Усё жыццё, пакуль дазвалялі сілы і здароўе, Лакасань працаваў на чужых палетках: араў, баранаваў, сеяў, касіў... А як стукнула яму семдзесят пяць, гаспадары перасталі наймаць яго на работу, і апынуўся стары «каля авечак».

Спачатку ён пачуваў сябе вельмі адзінока, злаваў на людзей і на сябе, але памалу самота і злосць саступілі месца нейкаму новаму пачуццю. Яно ішло ад адчування свабоды, ад таго, што ніхто не паглядае табе ў спіну, ад таго, што ты аддадзены самому сабе і прыродзе, ад таго, што апынуўся ты ва ўлонні поўнага спакою...

Зрэшты, пастух не такі ўжо і адзінокі: у яго ёсць статак, які патрабуе да сябе пэўнай увагі і клопату, ёсць надзейны памочнік — сабака, добрая і разумная істота, якая на ляту ловіць сэнс твайго поклічу ці свісту і ажно дрыжыць ад нецярпення хутчэй кінуцца табе на дапамогу.

Найбольш падабаўся старому Лакасаню час папаўдні. Добра пад'еўшы і запіўшы свой абед, любіў ён прылегчы ў цяньку свайго парасона ды падрамаць, вадаючы, што Перлу (яго сабака) сам пакіруе статкам. Пра што думалася яму ў такія часіны? Пра старасць, пра няхітрую, а ўсё ж такі прыемную цяперашнюю работу, пра смерць... Да смерці Лакасань адносіўся спакойна, без філасофскіх ускладненняў: як-ніяк сякія-такія грошы ў яго ёсць у ашчаднай касе, а гэта будзе добрай падтрымкай, калі ён назаўсёды атабарыцца ў багадзельні. Тады, вядома, нейкую суму можна будзе перадаць манашкам, нагадаўшы, што ім жа пяройдзе і астатак... І ўсё ж не прымала яго душа гэтай змрочнай установы... Зусім іншая справа — зямля, неба, сонца, дождж, жывёла, быкі, авечкі, яго сабака, людзі, гаспадары, манашкі!..

Так жылося і думалася Лакасаню, пакуль не навалілася на яго хвароба.

Дзякаваць богу, здарылася гэта акурат у самы разгар лета. Ён працаваў ужо два гады ў адных і тых гаспадароў, якія даволі памяркоўна абыходзіліся з ім. Што зробіш, у іх свае клопаты, вунь колькі трэба плаціць за машыны, купленыя ў крэдыт. Даводзіцца берагчы кожны франк. А эканомія, як вядома, засушвае чалавечыя пачуцці...

Хворы Лакасань не сумняваўся, што яго завязуць у багадзельню. Але маладая гаспадыня паклала яго ў ложак, дала лякарства, выклікала доктара, даглядала, песціла — словам, рабіла ўсё, нібы была яму за дачку. У старога адзінокага чалавека аж слёзы сыпаліся ад гэтай увагі і пяшчоты, пра якую кожны бацька можа толькі марыць...

Калі Лакасань паправіўся і зноў апынуўся на пашы, ім завалодала адна-адзіная думка... Нават ноччу, прачынаючыся, бачыў ён перед сабой гожую постаць гаспадыні, якая нібыта зноў нахілялася над ім і пыталася: «Ну як, дзядзька Лакасань, як вы сёння сябе адчуваеце? — і тут жа супакойвала: — Нічога, нічога, хутка зноў станеце на ногі, дый доктар казаў вам...»

Пакуль стары папраўляўся, ён еў разам з маладымі гаспадарамі і быў сведкам усіх іх размоў. Моладзь ёсць моладзь, у яе свой размах, свае смелыя планы: падвоіць статак, ператварыць жаўтазелевы папар у квітнеючую лугавіну, купіць тэлевізар, каб бавіць час доўгімі асеннімі і зімовымі вечарамі... Праўда, наконт тэлевізара думкі трохі разышліся. Гаспадыня хацела перш-наперш прыдбаць пральную машыну, але муж ёй запярэчыў і сказаў, што тэлевізар яны будуць глядзець абое, а вось пральная машына будзе служыць толькі ёй адной. «У рэшце рэшт, — стаяў на сваім муж, — мыць бялізну можна і без машыны, а тэлевізар нічым не заменіш. Купім тэлевізар і заадно суседзям пакажам, што мы не лыкам шытыя...»

Словам, пераканаў гаспадар сваю кабету, і спрэчка на тым скончылася. Зрэшты, якая там спрэчка, ды ў такой маладой сям'і, дзе каханне яшчэ рабіла сваю цудатворную справу...

Прайшла зіма. Пачалася вясна, і стары Лакасань зноў з'явіўся на ферме. Трэба было бачыць, з якой пяшчотай пазіраў ён на сваю маладую гаспадыню. І здавалася яму, што вось вярнуўся ён дамоў, да сваёй сям'і пасля доўгага падарожжа... Ды хто гэта бачыў, хто гэта разумеў?.. Ва ўсякім разе ні гаспадар, ні гаспадыня ніякіх перамен у паводзінах старога пастуха не заўважылі.