Французская навела XX стагоддзя

— Хіба ўсе людзі не браты? — паўтарыў нізкім голасам чужынец. — Ніякая форма праказы мне не гідкая. Але, — сказаў ён устрывожана, — хіба не ўсе пракажоныя жывуць пры манастыры?

— На жаль, брат мой, — сказаў абат, — ён стаў занадта цесны для іх. Многія, самыя страшныя, вымушаны жыць у халупах на схілах гары. Каб абысці вялікі лепразорый, трэба дні са два.

Было падобна, што чужынца ахапіла нечаканая трывога, і ён рэзка ўскочыў.

— Брат абат, я не магу затрымлівацца, — хутка сказаў ён, — я адчуваю сябе вінаватым перад гэтымі няшчаснымі.

5

— Ніякая форма праказы мне не гідкая, — задумліва паўтарыў лекар. — Вось сапраўды смелы чалавек.

Чужынец выйшаў так хутка, што абат нават не паспеў варухнуцца, каб затрымаць яго. Жан Маяр падышоў да акна і выглянуў на вуліцу. Змяркалася.

— Дзіўная птушка гэты ваш святы. Вось пайшоў лавіць пракажоных. Чаго, чаго, а гэтага тут хапае. І дваццаці крокаў не зрабіў, а ўжо пацёрся тварам аб дзесятак выдатных струплявых пыс. Ніхто з нашых не хоча прапусціць такога свята. На плошчы аж цёмна ад людзей. А вось пайшлі па жанчыну, каб прывесці да яго. Што ён робіць? Ды ўсё тое самае. Нахіляецца, прыціскаецца да яе грудзей сваімі, цалуе ў лоб і шчокі, зноў цалуе, потым пераходзіць да іншай. Вядома, гэтыя шлёндры хацелі б яшчэ, але ён не затрымліваецца. Як святы спяшаецца ўсіх прывітаць або давесці сваю святасць.

— Мэтр Жан, гэта блюзнерства, — сказаў абат, у якога яшчэ не прайшоў экстаз. — Гэта святы, і веліч яго місіі не дазваляе яму затрымлівацца ні на хвіліну.

— Вядома, — прабурчаў лекар, — але ці не хочацца вам пагаварыць з ім крыху больш і даведацца, што ў яго за святасць. Бываюць, вы ведаеце, святыя каралі. Гэты не з іх. Бываюць святыя рыцары. Гэта таксама не той выпадак. Святы манах? У яго няма танзуры. Ён і не мужык, да таго ж я ніколі не чуў пра мужыкоў-святых.

— А! Хіба важна, хто ён у мірскім жыцці. Гэта святы, і нам гэтага дастаткова. Ці не адчулі вы, як і я, водару, які зыходзіць, калі ён дыхае? Я і цяпер яшчэ п'яны ад яго. Брату Розу не прымроілася. Водар ладану і мірту.

— Глядзі ты! Сапраўды. Я абнюхаў яго ўсяго, як і вы, хоць ён і не палічыў мяне годным свайго пацалунку. Богу не заўгодна было паслаць да нас пекную святую. Я, праўда, не прывык мець справу са святымі, але я ніколі не чуў, што яны неяк спецыфічна пахнуць.

— А вось тут вы і памыляецеся, хоць вы і выдатны лекар, — сур'ёзна сказаў стары. — У былыя часы некаторых святых ахінаў водар, які напаўняў паветра навокал. Гэта даведзена.

Жан Маяр моўчкі глянуў на свайго набожнага сябра, потым, не вельмі перакананы, паківаў галавой. Калі праз гадзіну ён пайшоў ад абата, месір Тама Д'Арфёй усё яшчэ быў усхваляваны, а ўзрушанасць, якая панавала вакол кляштара, доўга не давала яму заснуць.

Чужынец да позняй ночы блукаў па малым лепразорыі. Спачатку ён хадзіў па вуліцах паселішча без ніякага парадку, цалаваў усіх, каго сустракаў, пры гэтым яго нібы магнітам цягнула да вялікіх груп пракажоных. Потым, калі першая ўзрушанасць, якую выклікала яго з'яўленне, трохі сцішылася і вуліцы апусцелі, ён быццам бы задумаўся, і ў яго незвычайных паводзінах з'явілася нешта накшталт метаду.

Ён папрасіў брата Роза, які неадступна хадзіў следам за ім, быць яму правадніком і пачаў заходзіць у кожнае жытло. Там ён знайшоў пракажоных, якія не выйшлі — хто з прычыны кепскага стану, хто проста праз абыякавасць. У кожнай хаціне ён выказваў сваю міласэрнасць у простым і строгім рытуале: зайшоўшы, ён абдымаў і цалаваў усіх па чарзе. Можна было падумаць, што ён баяўся, каб хто не схаваўся. Нікому не ўдалося пазбегнуць яго ласкі. Упартых ён праследаваў, заганяў у куток, і там — зноў абдымаў, і яго дзіўны голас, у якім, здаецца, чуўся горкі папрок, ушчуваў няшчаснага за ягоны сорам.

— Хіба ўсе людзі не браты? — паўтараў ён. — Я прыйшоў да цябе з любоўю, а ты мяне цураешся!

Тады сэрца самага здзічэлага пракажонага мякчэла, і ён са слязьмі прымаў яго пацалунак. Зрабіўшы гэта і агледзеўшы ўсе закуткі, каб упэўніцца, што не прапусціў нікога — ні хворага ў пасцелі, ні дзіцяці ў калысцы, — чужынец выходзіў і нецярпліва ішоў да наступнага дома.

Ён скончыў свой абход і зноў апынуўся на галоўнай вуліцы пасёлка позна ўночы. Некалькі пракажоных, якія не спалі, убачылі яго ў гэты момант у святле ліхтара, які трымаў брат Роз. Яны заўважылі, што яго твар быў бледны і мокры ад поту, і ад думкі, што ён ахвяруе сваім здароўем дзеля іх, ім зрабілася прыемна. Брат Роз тым часам маліў яго крыху адпачыць, перш чым ісці ў вялікі лепразорый, што ён збіраўся зрабіць. Манах хацеў забраць яго ў сваю халупу, раз ужо ён не скарыстаўся з гасціннасці абата, але незнаёмы адмовіўся махам галавы. Яны перакінуліся некалькімі словамі, якіх ніхто не пачуў, і схаваліся ў цемры. Святы знік, і ў тую ноч на вулічках пасёлка больш не бачылі яго ценю. Усе былі перакананыя, што ён урэшце заначаваў у манаха. Паступова размовы сціхлі, і ціша зноў запанавала на Гары Хворых.

6