Французская навела XX стагоддзя

Тама д'Арфёй падняўся незадоўга да першай ранішняй малітвы (яшчэ не было шасці) і пайшоў у капліцу, каб падзякаваць небу. Ён прабыў там зусім нядоўга, бо яму было вельмі цікава даведацца, як там новы госць лепразорыя. Выходзячы, ён напаткаў Жана Маяра. Той акурат скончыў ранішні абход у лякарні. Лякарня, або, як казалі, Божы дом, уяўляла сабой доўгі барак, дзе размяшчалі хворых, стан якіх вымагаў сталага лячэння. Манахаў, якія хадзілі б ля хворых, не было, а брат Роз часцей за ўсё быў заняты іншымі справамі, і таму лекар патрабаваў ад пракажоных, якія яшчэ былі чагосьці вартыя, па чарзе глядзець хворых, што яны рабілі, не хаваючы агіды.

Жан Маяр размаўляў з братам Розам. У адказ на пытанне: «Дзе ён?», якое абат задаў яшчэ здалёк, ён паціснуў плячыма і буркнуў:

— Пайшоў да вялікага лепразорыя. Пайшоў яшчэ давідна, пераначаваўшы ў Божым доме.

— У Божым доме! Але ж наша ўбогая лякарня заваленая хворымі, нават пракажоным не хапае ложкаў.

— Ён так пажадаў, — сказаў брат Роз, — ён спаў з двума самымі страшнымі хворымі.

— Ён спаў з пракажонымі?!

— Ён так пажадаў, — паўтарыў манах. — Ён паспаў усяго некалькі гадзін, а перад тым дапамагаў даглядаць хворых.

— Мэтр Жан, — сурова сказаў абат, — хіба гэта не захапляе вас?

— Не спрачаюся, гэта смелы ўчынак, і я не адмовіўся б, каб бог паслаў нам добраахвотнага санітара, да таго ж святога. Я не пярэчыў бы гэтаму, калі б святы дух не выяўляўся ў ім праз шкодную гарачку. Ён ашалеў. Калі так пойдзе далей, яго здароўе не вытрымае. Да таго ж няма хваробы больш шкоднай за шаленства, нават калі яно святое, і сёння з раніцы ўсе мае лайдакі заразіліся ім. Гэтыя эмоцыі нічога ім не дадуць. Вам трэба ўжыць свой аўтарытэт, каб прымусіць яго крыху сцішыцца і праяўляць сваю святасць больш памяркоўна. Гэта вам кажа медык. Баюся, каб уся гэтая ўзрушанасць не перарасла ў вар'яцтва.

Абат задумаўся. Ён ведаў, што яго сябар — чалавек цвярозага розуму і добры лекар і што ён часта, як бы мімаходзь, дае добрыя парады. Ён сам не ўхваляў ніякіх эксцэсаў, і, хоць ён не прызнаваўся сабе ў гэтым, яго бянтэжылі паводзіны незнаёмага.

— Не мая воля патушыць святы агонь, — сказаў ён, — але, магчыма, мне ўдасца пераканаць яго паберагчы свае сілы дзеля самой яго місіі.

— Тады правядзіце мяне. Я павінен наведаць вялікі лепразорый. Мы абавязкова сустрэнем гэтую птушку, і вы зможаце яго паўшчуваць. Сёння я збіраюся заначаваць на паўдарозе да вяршыні, а заўтра падымуся на самы верх. Ужо даўно я не адведваў майго цемнаскурага калегу.

Гэтай фамільярнай фразай пра мурына, які жыў на вяршыні, Жан Маяр намякаў на элементарныя веды ў медыцыне, якія, як яму здалося, ён у таго разгледзеў. Але ніякі жарт не мог уратаваць абата ад трымцення, калі гаворка ішла пра чорную жудасць. Аднак лекар стаяў на сваім:

— Апошнім часам вы не пакідалі сценаў манастыра, а гэта вам не пашкодзіла б. Пракажоным патрэбен мацыён у разумных межах.

З хвіліну абат вагаўся. Яго зусім не вабіла правесці ноч дзе бог дасць. Але лекар меў рацыю: ён не выяўляў ніякага жадання пакідаць манастыр і адчуваў дакоры сумлення за тое, што стараўся пазбягаць сустрэч са страшнымі пракажонымі. Да таго ж яму карцела як мага хутчэй пабачыць чужынца. І ён наважыўся.

— Пойдзем, — сказаў ён. — Сядзенне ў чатырох сценах кепска адбіваецца і на душы, і на целе. Я з вамі.

Яны выйшлі з манастыра разам з верным братам Розам, які нёс скрынкі з лекамі, і з маладым пракажоным, на якога нагрузілі коўдры і харч. Гэты пракажоны прыслужваў абату. Тама д'Арфёй не адважваўся прызнацца нават сабе самому, што выбраў яго з эгаістычных меркаванняў: праказа ледзь закранула яго твар, і ён быў амаль чалавечы.

Спачатку яны ішлі праз палеткі каля манастыра. Навокал было хораша, сцежка падымалася ўгору не настолькі крута, каб замінаць размове. Сябры гутарылі. Жвавыя рухі і ранішняе паветра ўзбадзёрылі абата. Праходзячы праз вінаграднік, віно з якога абат піў штодня, ён узнёс хвалу небу за багаты ўраджай і пахваліў брата Роза за добры догляд. Дабрадзейны манах пачырванеў ад задавальнення.

— Зямля тут добрая, — сказаў ён, — пагана, што вышэй яна нікуды не вартая. А нам трэба будзе ўзараць яшчэ. Што ні год ратоў усё прыбывае.

— Праказа забівае павольна, — мудра заўважыў лекар.

І праўда, насельніцтва лепразорыя ўсё расло, і гэта турбавала абата. Праказа не толькі павольна забівае, але і зусім не стрымлівае інстынкт размнажэння. Жан Маяр нават сцвярджаў, што яна распальвае сексуальныя апетыты. Сапраўды, нараджалася больш, чым памірала. Дзеці, якіх немагчыма было ізаляваць, зараджаліся праказай, ледзь паспеўшы з'явіцца на свет, і былі асуджаныя на тое, каб не ведаць у сваім жыцці нічога, акрамя Гары Хворых.

Пры кожным такім нараджэнні — у большасці яны былі пазашлюбныя — абат уздыхаў, а лекару, які прымаў роды ў пракажонай, рабілася непамысна. Адзін прапаведаваў цнатлівасць, другі асцярожнасць, і абодва з аднолькавым поспехам.