Французская навела XX стагоддзя

Калі ў хаціну ўварвалася хваля паветра яшчэ больш смярдзючая за іншыя, ён збялеў, ускочыў і рэзка прычыніў дошку, якая замяняла аканіцу. Потым яму стала сорамна за гэтую нестрыманасць, і ён, прыгнечаны, зноў сеў.

— Бедныя людзі, — прашаптаў ён.

— Праказа забівае паволі... — сказаў лекар. — Але вы дарэмна так засмучаецеся, абат. Хвароба дае і пэўныя выгоды.

— Сапраўды выгоды, — прашаптаў, падціснуўшы, як раз'юшаны леў, свае вялізныя губы Тама д'Арфёй.

— Вядома. Праказа добра адганяе ўзброеных людзей, а такое ліха, як вайна, здаецца, збіраецца надоўга пасяліцца ў нашым каралеўстве. Наша слаўная праказа прымушае ангельцаў трымацца воддаль. Ніводзін вораг каралеўства не наважыцца напасці на лепразорый — як і ніхто свой, дарэчы. І дзякуй богу. Я маю на ўвазе тых рыцараў, якія, быццам баронячы бедны люд, рабуюць вёскі, што трапляюцца на іх дарозе. Гара Хворых здаецца мне асяродкам міру і спакою. Так Усявышні ператварае зло ў даброць.

— Аман, бязбожнік, — сказаў Тама д'Арфёй, слаба ўсміхаючыся.

— Я не ўпэўнены, што пакінуў бы гэтае сховішча, каб зноў вярнуцца ў вар'яцкі свет, нават калі б гэта было магчыма.

Абат, разважаючы над апошнім выказваннем, быў ужо гатовы прыйсці да высновы, што філасофія — цудоўная штука, але гоман, які ўсчаўся на дварэ, прымусіў яго прыслухацца. Ён расчыніў акно, але не мог разабраць ні слова, бо, пачынаючы з пэўнай вышыні, на гары жылі хворыя, галасавыя звязкі ў якіх былі пашкоджаныя праказай, і іх гаворка нагадвала мала зразумелае чужым звярынае рыканне. Толькі лекар крыху разумеў прымітыўныя мовы, на якіх размаўлялі на розных паверхах гары. Ён пацвердзіў абату тое, пра што той ужо здагадаўся: чужынец быў блізка. Ён папрасіў брата Роза патушыць свечку. Сябры ўладкаваліся каля акна, шырыня якога якраз дазваляла ім прасунуцца сваімі вялізнымі галовамі. Яны пільна ўглядаліся ў цемру, чакаючы прыходу святога.

Пра яго з'яўленне абвясцілі бязладныя крыкі ўсіх пракажоных, якія ўсхапіліся на ногі. Ад гэтых крыкаў у сяброў заледзянела кроў. Пачварная фантасмагарычнасць таго, што адбывалася, агаломшыла іх, як бязглузды кашмар.

Як прэлюдыя да д'ябальскага відовішча, у лесе ўспыхнула некалькі мігатлівых агеньчыкаў. Яны мігцелі ўсё часцей, і ў хуткім часе таямнічае мігценне злілося ў адно цэлае, асвяціўшы лес магічным святлом. Тады на сцежцы, што выходзіла на паляну, з'явілася працэсія, падобная да карнавальнай.

На чале ішлі дзеці з паходнямі, над якімі ўспыхвалі чырвоныя языкі полымя. Але абат і лекар-філосаф акамянелі ад жаху, калі ўбачылі групу, якая ішла за дзецьмі, а брат Роз, якога цяжка было чым-небудзь збянтэжыць, глуха ўскрыкнуў, калі наважыўся зірнуць у шчыліну. Іх жах быў выкліканы і агіднасцю відовішча, і яго незразумеласцю, бо страшная, пачварная істота выглядала досыць экстравагантна. Яны ўбачылі вялізнае цела такой непамернай шырыні, што яно выступала па абодва бакі дарогі. Знізу яно трымалася на некалькіх нагах, а зверху яго вянчалі тры галавы.

Cerbero fiera crudele e diversa
Con tre gole caninamente...* —

машынальна прамармытаў Жан Маяр, выціраючы лоб.

* Цэрбер драпежны і люты.

Страшныя тры ў яго пашчы...

(Дантэ. «Боская камедыя». Пекла. Песня VI.)

Сапраўды, адзінае разумнае, што магло прыйсці ў гэтую хвіліну яму ў галаву, — гэта атаясаміць тую істоту з дэманам, які ахоўвае браму ў пекла.

Першае ўражанне ад гэтага д'ябальскага стварэння не дазволіла ім спачатку разглядзець яго як след. Калі ж яны прымусілі сябе зрабіць гэта — бо толькі так можна было скінуць з сябе здранцвенне, што іх ахапіла, — то заўважылі, што кожная асобная частка пачвары была агідная па-свойму. Абат, як толькі апамятаўся ад першага шоку і змог убачыць яшчэ нешта, акрамя страшнага цэлага, засяродзіў сваю ўвагу на галовах. Яны неадольна прыцягвалі позірк. У той, што злева, не было носа, ад губ засталіся толькі абрыўкі. Чорная дзірка пасярэдзіне твару нагадвала прорву, якую не можа асвяціць ніякі агонь. Што да правай, то на ёй не было месца, якое б нагадвала чалавечае цела, якое не гніло. Яна была суцэльнай язвай, гангрэнай, па форме аддалена падобнай да шара, і трэба было доўга ўглядацца, каб разгледзець на ёй нос і рот, схаваныя ў брыдкіх пухірах, ад якіх у святле паходняў падалі неверагодныя цені.

Трэцяя галава ў знямозе звесілася наперад. Яна ў такт хадзе матлялася то ўлева, то ўправа. Гэта навяло абата на думку, што яна імкнецца схаваць тое, што яна яшчэ больш мярзотная, чым дзве другія. А калі яна стала падымацца, то ў яго замерла сэрца ад прадчування, што ён убачыць твар. Сапраўды, галава павольна паднялася. Манахава трывога перарасла ў паніку, калі ён пазнаў твар незнаёмага. Гэта быў менавіта ён. Абапал яго ішлі пракажоныя з халуп, што стаялі ў баку ад паселішча; ім захацелася правесці яго да гэтага месца. Яны падтрымлівалі незнаёмага, амаль неслі. А ён так моцна абвіў рукамі шыі спадарожнікаў, так цесна да іх прыціснуўся, што тры целы здаваліся адным.