Французская навела XX стагоддзя

Яны выправіліся ў дарогу на світанку, бо наперадзе іх чакаў нялёгкі шлях: сцежка крута падымалася ўгору. Як і прадбачыў Жан Маяр, чужынец выйшаў раней за іх. Як і напярэдадні, ён ішоў па спіралі, радыус якой паступова змяншаўся. Паказвала на навальніцу: парыла. На цяжкіх пад'ёмах у абата пачыналася задышка,і ён раз-пораз спатыкаўся.

Яны ішлі па пустэльнай мясцовасці, паміж змрочных выветраных скал, якія грувасціліся абапал сцежкі і пазначалі ўваход у верхні лепразорый.

— Вось і дзевятае кола і яго знядоленыя жыхары.

O sovra tutte mal cteata plebe,
Che stai nel loco onde parlare e duro
Me foste state qui pecore o rebe!*

* О вы, няшчасныя! Такая ваша доля —

Пакутаваць у гэтым страшным месцы,

Дзе нават пазайздросціш і жывёле!

(Дантэ. «Боская камедыя». Пекла. Песня XXXII.)

— Я не разумею па-італійску, — змрочна сказаў абат, — але я сам сабе думаю, што ваш фларэнтыец знайшоў бы тут яшчэ некалькі жахаў для свайго пекла.

— Адзін дык акурат, — сказаў лекар, спыняючыся, каб перавесці дых, — ягонае пекла было безданню, і ў яго спускаліся. Наведнікі не рызыкавалі задыхнуцца, як мы, пры ўзыходжанні.

Стары не ўсміхнуўся, крыху пастаяўшы, ён рушыў далей, цяжка ступаючы, потым спытаўся сур'ёзным тонам:

— Ці доўга яшчэ засталося тым, хто тут?..

— Некалькі месяцаў, а можа, гадоў. Я ведаў пракажонага, цела якога было спрэс гной, у ім кішэла ўсякая нечысць. У такім стане ён жыў яшчэ доўга.

У абата вырваўся ўздых.

— Праказа забівае павольна, і ён быў гэтаму рады. Ён баяўся смерці, — дадаў Жан Маяр.

Яны падняліся яшчэ вышэй. Конус гары рабіўся ўсё вузейшы. У абата буйнымі кроплямі выступіў пот, які вельмі, як яму здавалася, смярдзеў. Яшчэ ніколі ён не адчуваў цяжару гадоў і хваробы так, як у гэты дзень.

Трэба сказаць, што стаяла страшэнная духата. Цёмныя хмары грувасціліся над далінаю. Горад і наваколле ўсё яшчэ былі схаваныя пад бледна-чырвоным покрывам. Лекар паспрабаваў пераключыць увагу свайго спадарожніка на гэтае відовішча.

— Дзіўна, абат. Гэта, бясспрэчна, пыл, і стаіць ён ужо тры дні. Дарогі павінны быць ушчэнт разбітыя няспыннай людской плынню. Якім кірмашом, якім святам можна ўсё гэта растлумачыць?

— Адкуль мне ведаць? Вайна, паніка, мажліва, — раздражнёна адказаў абат. — «Што нам да таго», — казалі вы ўчора. Ворагі каралеўства нас не чапаюць.

Вялебны Тама д'Арфёй меў сапраўды кепскі настрой. Прычыны таго былі розныя. Перш за ўсё таму, што верхні лепразорый заўсёды выклікаў у яго панурыя думкі. Хоць лекар і запэўніваў яго, што ягонае цела ўжо не зазнае істотных пашкоджанняў, абату часам бачыўся ў абліччах некаторых жыхароў праклятай зоны яго ўласны партрэт у будучыні, і гэта было для яго невыносным. Да таго ж ён вінаваціў свайго сябра за сумненні, якія той унёс у яго душу, што да святога. Ён злаваўся на яго за тое, што лекар паступова нішчыў радасць, якую ён адчуваў пасля з'яўлення незнаёмага. Уночы яго мучылі недарэчныя кашмары: анёлы ператвараліся ў дэманаў.

Жан Маяр не настойваў. Яны доўга ішлі моўчкі. Падыходзячы да вяршыні, яны заўважылі таго, хто нарабіў ім столькі клопату. Чужынец сядзеў на скале, непадалёк ад некалькіх буданоў апошняга перад вяршыняй паселішча.

Ніводнага пракажонага не было відаць, але яны адчувалі позіркі, што пільна сачылі за імі з-за складзеных з галля сцен. Пракажоныя тут часцей за ўсё не пакідалі сваіх вартых жалю логваў, нібы саромеючыся паказацца на белы свет.

Здавалася, што чужынец спаў, апусціўшы галаву. Ён заўважыў іх толькі, калі яны падышлі зусім блізка. Тады ён ускочыў і павярнуўся да іх зняможаным тварам. Лекар вельмі мякка сказаў:

— Ты зусім знясілены ці, прынамсі, выглядаеш так. Твая смеласць і твая заўзятасць здзіўляюць нас, але няма сэнсу дзеля міласэрнасці губіць самога сябе, і ты зробіш лепш, калі будзеш ашчаджаць свае сілы. Наш абат і сам святы чалавек, але ён скажа табе, што калі ты хочаш доўга аддаваць сябе іншым, дык трэба берагчы здароўе. А ты, я бачу, вось-вось знепрытомнееш.

— Гэта спёка, — прашаптаў святы.

Ён па-ранейшаму гаварыў праз упарта сціснутыя зубы, ад чаго губы выцягваліся ў дзіўную грымасу; але голас яго быў ужо не такі глыбокі. Ён быў ледзь мацнейшы за шэпт.

— Брат мой, — сказаў абат, — мэтр Жан Маяр даў мудрыя парады. Я казаў табе: у тым, што датычыць нашага фізічнага здароўя, няма чалавека больш дасведчанага за яго. Таму, калі ты згодны, то зменшы свой запал. Вярніся з намі ў манастыр, дзе ты адпачнеш. А заўтра з новымі сіламі прадоўжыш сваю місію.

— Твае рукі дрыжаць, — дадаў лекар, — я ўпэўнены, што ў цябе гарачка.

Ён памкнуўся ўзяць яго за руку. Чужынец ускочыў і адступіўся на некалькі крокаў. У яго змрочных вачах успыхнуў шалёны агонь.

— Мне яшчэ трэба ўбачыць тых, хто жыве тут, — сказаў ён тым самым прыдушаным голасам.