Французская навела XX стагоддзя

Чужынец зрабіў яшчэ крок. Абат у адчаі махнуў рукой. У гэты момант, быццам каб памацніць яго роспач, вецер зноў прынёс смурод. Адразу ўсё наваколле напоўнілася жахлівымі міязмамі, якія перабілі адвечны смурод праказы, не змешваючыся з ім. Абат і лекар не маглі паварушыцца ад агіды. Чужынец не зважаў на гэта і ішоў проста да мурына.

Але той пачуў смурод, і гэта неяк асабліва падзейнічала на яго. Надзвычай хуткім рухам, падобным да таго, як птушкі ўзнімаюць галовы, ён павярнуўся сваім схаваным пад вэлюмам тварам у бок даліны і на некалькі секунд замёр, нібы ўбачыў удалечыні нейкі звышнатуральны знак. Чужынец, распасцёршы рукі для абдымкаў, набліжаўся, і мурын гэтак жа механічна павярнуўся да яго. Абат зусім страціў уладу над сабой.

— Не давайце яму, — закрычаў ён, — у імя любові да бога! Кажу вам, бог не можа гэтага жадаць! Ён ачмурэў ад гэтага паху...

— Гэты пах, — прашаптаў Жан Маяр. — Колісь у Італіі, мне здаецца...

Лекар выглядаў збянтэжаным. Ад намагання прыгадаць вельмі старое перажыванне зморшчыны на яго гратэскным лобе прарэзаліся яшчэ глыбей.

Ён адарваўся ад сваіх думак, калі манахі пачалі зацята жагнацца. Чужынец падышоў да пракажонага. Сваю любоў і міласэрнасць ён праявіў гвалтам. Рэзкім рухам ён сарваў вэлюм з мурына, і ўсе ўбачылі яго твар, запухлы, вялізны, знявечаны, але галоўнае — чорны, як у дэмана, толькі сінюшныя плямы праказы выдзяляліся на ім. Святы абняў гэтае мярзоцце і прыпаў губамі да яго шчакі.

Абдымкі былі нядоўгія. Тое, як раптоўна яны скончыліся, зусім збіла з тропу прысутных.

Спачатку мурын схапіў аберуч галаву святога і адвёў ад свайго твару, на якім, нягледзячы на зверападобнасць, было напісана чалавечае пачуццё: страх.

Нейкі час ён разглядаў яго, потым, не выпускаючы, павярнуўся ў бок даліны, зрабіўшы неверагодна рэзкі рух, які моцна нагадваў рэфлекс напалоханай жывёліны. Яго ноздры надзімаліся, нібы яму хацелася надыхацца гэтым пахам, які яшчэ ахінаў схілы гары. Пакуль ён так стаяў, страх усё больш акрэсліваўся на яго твары, у яго рысах і вачах чыталіся жах, жудасць і роспач, калі тым жа машынальным рухам ён зноў перавёў позірк на святога.

Тады яго вусны, пакрытыя агіднымі пухірамі, растуліліся. З іх вырваўся крык, ад якога задрыжала ўся Гара Хворых, а ў пракажоных верхняга лепразорыя захаланула кроў. У той самы момант мурын далёка адштурхнуў святога з сілай, якую мог даць толькі смяротны жах. Святы, спатыкаючыся, зрабіў некалькі крокаў назад, зваліўся на зямлю і знерухомеў, нібы зламаная лялька.

Мурын павярнуўся да Жана Маяра і сказаў некалькі слоў на сваёй варварскай мове.

Потым ён павярнуўся і кінуўся бегчы, пасылаючы праклёны небу, пад жалобны акампанемент ляскоткі.

11

Знікненне мурына быццам бы крыху супакоіла абата. Ён яшчэ раз перажагнаўся і спытаўся ў сябра:

— Што ён сказаў?

Жан Маяр адказаў не адразу. Ён стаяў збялелы. Зморшчыны на яго твары прарэзаліся яшчэ глыбей. Яму здавалася, што абрыўкі ўспамінаў, якія перад тым невыразна ўсплылі ў памяці, пачалі злівацца ў звязанае цэлае, сэнс якога ён быў ужо гатовы раскрыць. Але раней нават, чым ён паспеў зразумець і ясна выказаць разгадку гэтай таямніцы, ён скамянеў ад прадчування жахлівасці свайго адкрыцця. Ад гэтага прадчування ён страціў сваю звычайную спакойнасць. Урэшце ён загаварыў перарывістым голасам:

— Ён сказаў... праўда, я зразумеў толькі адно слова — чорны... Дайце падумаць... Так, чорны. Ён казаў пра нешта чорнае, гэта дакладна, я добра ведаю гэтае слова яго мовы. Ён часта з засмучаным выглядам паўтараў яго мне і біў сябе ў грудзі... Тады ён відавочна меў на ўвазе свой колер... Але цяпер гэта не тое.

Яго разважанні перапыніла новая хваля смуроду. Раптам ён падышоў да чужынца, які ляжаў па-ранейшаму нерухома, і сурова сказаў:

— Ты прыйшоў з горада, як ты нам казаў, і павінен ведаць, што там адбываецца. Спачатку мы думалі, што гэта нейкае вялікае свята, але...

Ён ускрыкнуў, убачыўшы твар чалавека, які ляжаў на зямлі. Твар святога зрабіўся як у мерцвяка і, здавалася, распадаўся на вачах.

— Абат, гэты чалавек памірае.

— Сапраўды свята! — прашаптаў святы з жудаснай грымасай на твары.

Ён паспрабаваў устаць, але яго галава цяжка ўпала. Ён заплюшчыў вочы і знерухомеў. Жан Маяр, забыўшыся пра ўсё, акрамя сваіх прафесійных абавязкаў, стаў на калені і прыклаў галаву да яго грудзей. Ад гэтага дотыку святы расплюшчыў вочы, яго твар ажыў, дзіўна вышчарыўся. Апошнім намаганнем ён абняў і канвульсіўна прыціснуў лекара да сябе, шэпчучы:

— Брат мой!

Жан Маяр рэзка вырваўся. На яго твары быў такі самы жах, і ноздры раздзімаліся, як у мурына. Ён яшчэ больш збялеў.

— Водар святасці рассеяўся, абат! — закрычаў ён. — Застаўся толькі смурод, такі самы, які далятае з горада. Вядома, праказа так не пахне, не можа пахнуць!

У гэты момант святы перабіў яго. Яго ахапіў магутны прыступ гарачкі, і яе хваравітая энергія раптам вылілася ў бязладны паток слоў: