Французская навела XX стагоддзя

Апошняе слова нібыта ўпала ў наша маўчанне. Пляменніца зачыніла за афіцэрам дзверы. Яна ўсё яшчэ стаяла каля сцяны і глядзела перад сабою. Я не зварухнуўся з месца. Павольна паставіў пусты кубак на фісгармонію, сашчапіў пальцы і стаў чакаць.

Афіцэр загаварыў зноў:

— Я проста вымушаны быў стаць вашым кватарантам. Іншага выйсця ў гэтых умовах няма. Спадзяюся, што мой ардынарац забяспечыць вам спакой.

Ён стаяў пасярэдзіне пакоя — высачэзны і тонкі. Рукою ён мог бы дастаць да столі.

Галава ў яго была крыху нахілена ўперад, і таму ўражанне было такое, што яна ішла не з шыі, а з грудзей; ён здаваўся згорбленым. Сцёгны і плечы — сухарлявыя. Прыгожы худы твар. Глыбока запалыя вочы, здаецца, блакітныя, цяжка было разгледзець. Зачасаныя назад валасы, бялявыя і шаўкавістыя, мякка блішчалі ў святле люстры.

Маўчанне было, як туман на досвітку — густое і нерухомае, а нашы застылыя постаці рабілі яго яшчэ цяжэйшым, быццам налівалі свінцом. Разгублены, такі ж нерухомы, стаяў і афіцэр. Урэшце я ўбачыў, як на яго вуснах пачала з'яўляцца ўсмешка — сур'ёзная, без намёку на іронію. Ён зрабіў нейкі рух рукою, сэнсу якога я не зразумеў. Вочы яго спыніліся на пляменніцы, што застыла каля сцяны, і я добра разгледзеў яго мужны твар, вялікі тонкі нос. Прыкмеціў, што адзін зуб быў залаты. Урэшце афіцэр адвёў вочы, паглядзеў на полымя ў каміне і сказаў:

— Я вельмі паважаю людзей, якія любяць сваю радзіму. — Потым рэзка падняў галаву і ўгледзеўся ў скульптурку анёла над акном. — Я мог бы падняцца цяпер у свой пакой, але не ведаю як.

Пляменніца адчыніла дзверы на лесвічку і пачала падымацца па прыступках, не гледзячы на афіцэра, нібыта нікога побач з ёю і не было. Немец ішоў следам. Тут я ўбачыў, што адна нага ў яго не згінаецца.

Я пачуў, як яны прайшлі праз пярэдні пакой; крокі афіцэра то гучнелі, то заціхалі. Адныніліся і зачыніліся дзверы. Пляменніца вярнулася, узяла свой кубак і пачала піць каву. Я распаліў люльку. Некалькі хвілін мы маўчалі.

— Дзякуй богу, здаецца, чалавек ён прыстойны, — сказаў я.

Пляменніца паціснула плячыма. Паклала на калені маю вельветавую куртку і пачала латаць локаць.

Раніцай, у снеданне, афіцэр сышоў уніз. У кухню вяла другая лесвіца, і я не ведаю, ці пачуў немец нашы галасы, ці пайшоў так.

— Я добра выспаўся. Спадзяюся, і вы таксама, — сказаў ён і спыніўся ля дзвярэй. Потым з усмешкай агледзеў прасторны пакой. У нас было не дужа багата дроў і яшчэ менш брыкету, таму мы вырашылі перайсці на зіму ў кухню. Я яе перафарбаваў, яшчэ мы ўпрыгожылі яе розным медным і іншым даўнім посудам, перанеслі сюды сёе-тое з мэблі. Ён разглядваў усё з той самай ледзь прыкметнаю ўсмешкаю, і я ўбачыў вузенькую палоску белых зубоў. Яшчэ я ўбачыў, што вочы ў яго не блакітныя, як мне здалося спачатку, а зеленаватыя. Урэшце ён прайшоў праз пакой і адчыніў дзверы ў сад. Ступіў два крокі і павярнуўся да нас, каб паглядзець на доўгі і нізкі дом з цёмным чарапічным дахам, увесь увіты вінаградам. Пасля задаволена ўсміхнуўся.

— Ваш стары мэр абяцаў мне, што я буду жыць у замку, — сказаў ён, углядаючыся ў шыкоўны будынак на ўзгорку, што віднеўся скрозь аголеныя дрэвы. — Я падзякую маім падначаленым за тое, што яны не памыліліся. Гэты замак куды лепшы.

Потым зачыніў за сабою шкляныя дзверы, пакланіўся нам і пайшоў.

Вярнуўся ён вечарам, у той самы час, што і напярэдадні. Мы пілі каву. Ён пастукаўся, але не чакаў, пакуль да дзвярэй падыдзе пляменніца, адчыніў іх сам.

— Баюся, што не ў пару, — сказаў ён. — Калі хочаце, я буду хадзіць праз кухню, тады вы зможаце замыкаць гэты пакой. — Ён падышоў да дзвярэй, спыніўся на хвіліну, агледзеў памяшканне. Урэшце пачціва пакланіўся, сказаў: — Дабранач, — і выйшаў.

Мы так і не замкнулі ні разу пакой. Я не ўпэўнены, што ўсё, што мы тады рабілі, было нам ясна і зразумела. Маўкліва пагадзіўшыся, мы вырашылі нічога ў нашым жыцці не мяняць, ніводнае дэталі — і жылі так, быццам афіцэра не было, нібыта ён быў які прывід. Але магло быць і так, што з гэтым рашэннем зжылося ў маім сэрцы і нейкае іншае пачуццё: я не ўмею, не пакутуючы сам, пакрыўдзіць чалавека, нават ворага.

Даволі доўга — больш за месяц — гэта сцэна паўтаралася штодзень. Афіцэр стукаўся і ўваходзіў, гаварыў пра надвор'е ці яшчэ што, так, што можна было яму не адказваць. Ён заўсёды спыняўся каля дзвярэй, абводзіў поглядам пакой, нас. Лёгкая ўсмешка перадавала задавальненне, якое яму, як мне думаецца, даваў гэты агляд. І так кожны раз: агляд і задавальненне. Ён узіраўся ў твар пляменніцы за вязаннем або шытвом, заўсёды стрыманай і абыякавай, а калі ўрэшце адводзіў вочы, я бачыў у яго ўсмешцы нешта спачувальнае, нейкую пахвалу. Кланяючыся, ён заўсёды казаў: «Дабранач».