Французская навела XX стагоддзя

— Свята, кажаце?.. Ах, якое свята! З шэсцем... шэсцем мёртвых... воз з мерцвякамі ўночы. Гэта я іх вазіў. Ніхто больш не асмельваўся. Я сам скідаў мёртвых, а часам і не зусім яшчэ мёртвых, у магілы. Толькі я ішоў прэч, як ваўкі прыходзілі разграбаць зямлю. Пасля мяне ніхто не асмеліцца хадзіць за возам... Але хіба ўсе людзі не браты?

Ён залямантаваў. Яго нечакана гучны голас разляцеўся над усёй гарой. Упершыню ён шырока раскрыў рот, развёўшы сківіцы, быццам, выканаўшы сваю місію, ён ужо не меў патрэбы стрымлівацца. Стаў відаць яго чорна-сіні, раздуты, як бурдзюк, язык, які яму ўдалося з учарашняга дня нікому не паказаць, і такое самае паднябенне, ад якога ішоў густы смурод.

— Дарагі доктар, мілы доктар, я цябе пазнаў. Калі я захварэў, ты падышоў да мяне на дзесяць крокаў, толькі на дзесяць, у недарэчнай масцы і пракураны ладанам. Гэта ты загадаў забіць мае дзверы, але ты забыўся пра акно і пакінуў нейкія свае парфумы... Ты забараніў усім набліжацца да майго жытла. Ты паставіў на ім белы крыж і напісаў: «Божа, злітуйся з нас».

— Божа, злітуйся з нас, — як рэха, прашаптаў Жан Маяр, якога нібы маланка ўдарыла.

— Ніхто не злітаваўся з мяне; але я не пабаяўся абдымаць пракажоных... і цябе, любы лекар-пракажоны. Кажаш, праказа забівае паволі?.. Ха, ха! А хіба я сам не выдатны лекар, найлепшы лекар?

— Абат, — закрычаў Жан Маяр, які выйшаў са здранцвення, — абат! Ваш святы... Наш святы!..

У парыве лютасці ён кінуўся на гэтага чалавека, які зноў адкінуўся назад і страціў прытомнасць. Некалькімі рэзкімі, ліхаманкавымі рухамі ён задраў да шыі яго доўгую рудую хламіду і сарваў сподняе. Абат убачыў, як ён пахіснуўся і адступіў на крок перад той апошняй жахлівай карцінай, якая яму адкрылася.

Страшныя пухліны, брыдкія плямы агідна чорнага колеру пакрывалі пах святога. Такія самыя злавесныя плямы былі пад пахамі і пачалі з'яўляцца ў іншых мясцінах на целе. Гэтыя плямы, якія былі ўжо вялікія і месцамі зліліся ў адно, пачалі ўбіраць цела ў пахавальны саян.

Лекар брыдка вылаяўся. Ён увесь калаціўся ад лютасці. Павярнуўшыся да сябра, ён закрычаў, паказваючы пальцам на злавесныя знакі:

— Пошасць, у сто разоў больш заразная і ў тысячу разоў страшнейшая за праказу, абат! Хвароба, ад якой паміраюць за пяць дзён! ЧОРНАЯ ЧУМА!

Джейн Веркор Маўчанне мора

Памяці забітага паэта Сэн-Поль-Ру

Да таго, як з'явіўся ён, немцы не раз прыглядаліся да нашага жытла. Перш за ўсё салдатня: два белабрысыя пехацінцы, адзін — няўклюдны, худзенечкі, другі — каржакаваты, з рукамі каменячоса. Яны агледзелі жытло з усіх бакоў. Пазней з няўклюдным пехацінцам прыйшоў унтэр-афіцэр. Яны загаварылі са мною на мове, якую, відаць, лічылі французскаю. Я не зразумеў ніводнага слова, але правёў іх па свабодных пакоях. Здалося, што немцам яны прыйшліся даспадобы.

Назаўтра раніцай у сад уехала адкрытая ваенная машына, шэрая і вялізная. Шафёр і худы салдат, малады і вясёлы, выгрузілі з яе дзве скрыні і велізарны пак, загорнуты ў брызент, і ўцягнулі ўсё гэта ў гасцёўню. Машына кудысьці паехала, а праз некалькі гадзін я пачуў на дварэ конскі тупат. Былі гэта тры кавалерысты. Адзін злез з каня і пайшоў да старой мураванай будыніны, дзе была мая майстэрня. Потым вярнуўся, і немцы павялі туды коней. Пазней я ўбачыў, што яны прывязалі коней да скабы, якую замацавалі ў дзірцы паміж камянямі ў сцяне.

Прайшло яшчэ два дні, і нічога новага не адбылося. Больш я не бачыў нікога. Кавалерысты выходзілі з коньмі на золку, вярталіся ўвечары і клаліся спаць у каморы пад лесвіцай, куды нацягалі сабе саломы.

На трэці дзень раніцай вярнулася ваенная машына. Вясёлы салдат узваліў на плечы вялікі куфэрак і занёс яго ў гасцёўню. Потым узяў свой мяшок і паклаў яго ў суседнім пакоі. Сышоў уніз і на правільнай французскай мове загадаў маёй пляменніцы прынесці пасцельную бялізну.

Калі пачуўся стук, адчыняць дзверы пайшла пляменніца. Як звычайна, яна толькі што падала мне кубак кавы, якую я п'ю перад сном. Я сядзеў у самым куце, далёка ад лямпы. Дзверы адгэтуль выходзяць у сад, а ўздоўж усяго дома цягнецца выкладзены пліткаю тратуар. Мы пачулі стук абцасаў па тратуары. Пляменніца паглядзела на мяне і паставіла кубак. Я трымаў свой у руках.

Было цёмна, не вельмі холадна. Леташні лістапад увогуле не быў халодны. Я ўбачыў велізарны сілуэт, плоскую фуражку, плашч, накінуты на плечы нібыта палярына.

Пляменніца моўчкі адчыніла дзверы. Стала, прыціснуўшыся да сцяны, апусціла вочы. Я ж маленькімі глыткамі піў каву.

— Прабачце, — сказаў чалавек у дзвярах і пачціва схіліў галаву.

Здавалася, ён спрабаваў зразумець наша маўчанне. Пастаяўшы крыху, афіцэр увайшоў.

Плашч саслізнуў яму на руку. Ён аддаў нам чэсць і зняў фуражку. Павярнуўся да пляменніцы, элегантна пакланіўся ёй, амаль няўлоўна ўсміхнуўся. Пасля з прыкметнай павагай пакланіўся мне.

— Мяне завуць Вернер фон Эбрэнак.

У галаве мільганула: «Імя гучыць не па-нямецку. Нашчадак эмігранта-пратэстанта?»

— Я вельмі вам спачуваю, — павольна дадаў афіцэр.