Гронкі гневу

— Мы п'яныя былі, — ціха сказаў Джоўд. — Падпілі на танцульках. Сам не ведаю, з чаго ўсё пачалося. Раптам пачуў, што мяне нажом пырнулі, і працверазеў. Бачу, Херб зноў замахваецца на мяне нажом. А тут ля сцяны школы рыдлёўка стаяла, і я схапіў яе і ўдарыў Херба па галаве. Я ніколі не меў нічога супраць яго. Хлопец быў добры. Яшчэ малым увіваўся вакол сястры маёй Разашарны. Не, мне Херб нават падабаўся.

— Ну, ягонаму бацьку ўсе так і казалі і нарэшце ўціхамірылі. Ад некага чуў, быццам у яго роднасць з Хэтфардам па маці, вось ён і фанабэрыцца. Не ведаю, праўда гэта ці не. Яны ўсёй сям'ёй паехалі ў Каліфорнію яшчэ паўгода таму.

Джоўд зняў з дроту апошнія кавалкі мяса і раздаў іх сваім субяседнікам. Тады зноў сеў каля вогнішча і еў ужо не так паспешліва, як раней, разжоўваў мяса старанна і выціраў рукавом тлушч з губ. А яго цёмныя прыплюшчаныя вочы задумліва глядзелі на ачахлы агонь.

— Усе падаліся на Захад, — сказаў ён. — А я падпіску даў нікуды адсюль не адлучацца. Мне ў іншы штат нельга.

— Падпіску? — запытаўся М'юлі. — Я нешта чуў пра іх, пра гэтыя падпіскі. А што гэта азначае?

— Ну, я выйшаў датэрмінова — на тры гады раней. І падпісаў умовы, якія я павінен выконваць, а калі парушу іх, мяне зноў засадзяць. Час ад часу трэба наведвацца ў паліцыю.

— Як там з вамі абыходзяцца, у Макалестары? У маёй жонкі стрыечны брат пабыў у гэтай турме, дык яму там не соладка давялося.

— Не так ужо там і блага, — адказаў Джоўд. — Не горш, як у іншых турмах. Буяніць будзеш, спуску не дадуць, гэта праўда. Але там жыць можна, калі толькі наглядчык не прыдзіраецца, бо тады ўжо справа дрэнь. Я жыў сабе нічога. Не соваў носа, куды не трэба. Навучыўся здорава арудаваць пяром. Ну птушкі там розныя і ўсякае такое — не толькі словы пісаць. Старэча мой зазлуе, калі ўбачыць, як я птушку адным росчыркам пяра малюю, а то і зусім ашалее. Не любіць ён такіх фокусаў. Калі проста пішуць яму, і то не любіць. Баіцца, думаю. Бо кожны раз, як ён убачыць што-небудзь напісанае, з яго хто-небудзь абавязкова нешта спаганяе.

— І не білі цябе ці што-небудзь такое?

— Не, я нікуды не лез. Вядома, калі цягнеш такую лямку з дня ў дзень цэлыя чатыры гады, дык гэта каго хочаш да ачмурэння давядзе. Калі ты натварыў такога, што і ўспамінаць сорамна, ёсць пра што падумаць. Але, чорт вазьмі, калі б Херб Тэрнбул палез на мяне з нажом вось хоць бы цяпер, я зноў бы гваздануў яго рыдлёўкай.

— Кожны на тваім месцы зрабіў бы так, — сказаў М'юлі.

Прапаведнік утаропіў вочы на вогнішча, і ў змроку, які рабіўся ўсё гусцейшы, яго лоб здаваўся зусім белым. Блікі ад маленькіх язычкоў полымя ігралі на яго жылістай шыі. Ён сядзеў, абняўшы калені, і патрэскваў суставамі пальцаў.

Джоўд кінуў у агонь апошнія аб'едзеныя косткі, аблізаў пальцы і выцер іх аб штаны. Тады падняўся, прынёс з ганка бутэльку з вадой, ашчадліва адпіў і, перш чым сесці зноў, перадаў бутэльку па крузе.

— Мяне вось што больш за ўсё непакоіць, — зноў загаварыў ён, — тое, што ва ўсім гэтым няма ніякага сэнсу. Калі карову маланка заб'е альбо палі залье разлівам — тут асаблівага сэнсу шукаць ніхто не будзе. Такое бывае, што зробіш? Але калі цябе бяруць і садзяць на замок на чатыры гады, тут ужо павінна быць нейкая рацыя. Людзям належыць да ўсяго сваім розумам даходзіць. Вось запраторылі мяне за краты, трымалі там, кармілі цэлыя чатыры гады. А з якой мэтай? Нібыта каб паставіць на правільны шлях і адвучыць закон пераступаць ці застрашыць карай і адбіць ахвоту другі раз рабіць такое… — Джоўд памаўчаў. — Але ўсё роўна я тое самае зраблю, калі Херб ці хто іншы палезе на мяне з нажом. Не паспею нават апамятацца. Асабліва на падпітку. Вось гэтая бязглуздзіца і трывожыць душу.

М'юлі зазначыў:

— Суддзя казаў: табе вынеслі такі мяккі прысуд таму, што не ты адзін быў ва ўсім вінаваты.

Джоўд гаварыў:

— У Макалестары сядзеў адзін пажыццёвік. Усё чытаў і вучыўся. Сакратаром пры начальніку хадзіў — перапіску за яго вёў і ўсё такое. Надта разумны, у законах разбіраўся і яшчэ ў сім-тым. Аднаго разу я з ім загаварыў пра тое, аб чым думаў, ён шмат з кніг навучыўся. І ён сказаў мне: кніжкі тут не памогуць. Я, кажа, пра турмы ўсё перачытаў — і пра сённяшнія, і пра даўнейшыя, і цяпер яшчэ менш разумею, чым калі толькі браўся чытаць. Тут, кажа, такая неразбярыха, сам чорт нагу зломіць, і ніхто рады даць не можа, а каб што-небудзь перамяніць, дык на гэта ні ў кога мазгоў не хапае. Толькі, крый божа, не ўздумай, кажа, за кніжкі засесці. Па-першае, заблытаешся яшчэ больш, а па-другое, страціш павагу да тых, хто пры ўладзе сядзіць.