Гронкі гневу

— Я і так іх ні ў грош не стаўлю, — сказаў М'юлі. — Над намі тут адна толькі ўлада — «надзейны мінімальны прыбытак», ён і правіць намі. Але вось чаго і ніяк не магу ў розум узяць: як гэта Ўілі Філі згадзіўся сесці на трактар, ды яшчэ надумаў хадзіць за начальніка тут, на той самай зямлі, з якой сагналі яго сям'ю. Вось што грызе мне нутро. Калі б каго чужога прыслалі, тады, што ж, тады справа іншая, а то Ўілі ж тутэйшы. І так мяне разабрала, што я пайшоў і спытаўся ў яго ў самога. Ён проста ашалеў. У мяне, кажа, двое малых. У мяне, кажа, жонка і цешча. Ім есці трэба. Загарэўся, як чорт. Я, кажа, перш-наперш пра іх думаю. А іншыя няхай самі пра сябе паклапоцяцца. Яго, відаць, сорам узяў, вось ён і кіпеў ад злосці.

Джым Кейсі ўсё сядзеў, утаропіўшыся на апошнія язычкі полымя ў вогнішчы, вочы яго былі шырока расплюшчаныя, мускулы на шыі выпнуліся. Раптам ён усклікнуў:

— Цяпер зразумеў! Калі на чалавека можа сысці хоць каліва боскае шчырасці, дык я ўсё зразумеў! — Ён ускочыў на ногі і пачаў хадзіць узад і ўперад, ківаючы з боку ў бок галавой. — Адзін час у мяне была пераносная кафедра. Народу вечарамі находзіла чалавек з паўтысячы. Даўно гэта было, вы мяне яшчэ тады не ведалі. — Ён спыніўся, паглядзеў на Джоўда і М'юлі. — Наогул, вы заўважалі, што я ніколі не збіраў грошай пасля пропаведзі — і ў адрынах, і пад адкрытым небам?

— Бог сведка, ніколі, — сказаў М'юлі. — Тут нашы ўсе так да гэтага прывыклі, што іх злосць брала, калі іншыя прапаведнікі хадзілі па радах з капелюшом. Так, сэр, усё праўда.

— Ад ежы я не адмаўляюся, — гаварыў Кейсі. — Штаны браў, калі свае зносяцца, ці пару там старых чаравікаў, калі падэшвы ў маіх прадзіраліся так, што ходзіш амаль босы. Але з пераноснай кафедрай было інакш. Здаралася, за дзень дзесяць, а то і дваццаць даляраў збяру. Толькі радасці мне з таго не было ніякай, і я кінуў усё гэта, і як быццам на душы палягчэла. Цяпер я, здаецца, усё зразумеў. Толькі словамі выказаць не ведаю як. Бадай што, і спрабаваць не буду… але здаецца мне, што цяпер прапаведніку знойдзецца месца. Думаю, я зноў магу з пропаведзямі да людзей ісці. Яны блукаюць самотныя па дарогах, без зямлі, без прыстанішча. А калі няма даху над галавой, трэба даць ім нейкую іншую прыстань. Можа стацца… — Кейсі стаяў над вогнішчам. Шматлікія мускулы ў яго на шыі яшчэ больш напяліся, водбліскі агню глыбока пранікалі ў вочы і распальвалі там чырвоны жар. Ён стаяў і глядзеў на агонь, напружыўшы твар, нібы прыслухоўваўся да нечага, а рукі, заўсёды такія ўвішныя, гатовыя сваімі рухамі ўдакладніць, падкрэсліць або адхіліць свае ці чужыя думкі, цяпер вяла павіслі і паволі пасунуліся ў кішэні. Кажаны кружылі ў цьмяным святле вогнішча, здалёку, з палёў, глуха даносіўся ледзь чутны клёкат начной драпежнай птушкі.

Том Джоўд спакойна палез у кішэню, выняў адтуль свой капшук і пачаў рабіць самакрутку, пазіраючы паўз яе на вуголле. Ён ніяк не рэагаваў на ўсё, што гаварыў прапаведнік, быццам лічыў, што гэта асабістая справа Кейсі і абмеркаванню не падлягае.

— Начамі ляжыш на турэмным ложку, — загаварыў ён, — і ўсё думаеш: як там усё будзе, калі дамоў вярнуся? Напэўна, думалася, дзед ужо з бабкай памруць і, можа, яшчэ малыя народзяцца. Можа, нораў у бацькі крыху памякчэе. Можа, маці ўжо адпачынак сабе дасць і перакладзе хатнія клопаты на Разашарну. Я ведаў: як было, так ужо не будзе… Ну што ж, давайце спаць, а як развіднее, пойдзем да дзядзькі Джона. Я дык абавязкова пайду. А ты, Кейсі, што вырашыў — пойдзеш?

Прапаведнік усё яшчэ стаяў, пазіраючы на вуголле. Ён паволі прамовіў:

— Ага, пайду з табой. А калі твае рушаць у дарогу, паеду з імі. А там, дзе будуць людзі, буду і я.

— Калі ласка, — сказаў Джоўд. — Маці заўсёды ставілася да цябе з прыхільнасцю. Казала, такому прапаведніку можна давяраць. Разашарна тады яшчэ маленькая была. — Ён павярнуўся да М'юлі: — А ты, М'юлі, пойдзеш з намі? — Той глядзеў на дарогу, па якой прыйшлі Джоўд з Кейсі. — Дык як, пойдзеш, М'юлі? — зноў запытаўся Джоўд.

— Га? Не. Мне няма да каго ісці і няма каго пакідаць. Вунь, бачыш, святло скача ўверх і ўніз? Напэўна, аканом тутэйшага ўчастка едзе. Відаць, нехта заўважыў наша вогнішча.

Том скіраваў позірк на дарогу. Святло фар паўзло ў іх бок цераз грэбень узгорка.

— Мы нічога дрэннага не рабілі, — сказаў ён. — Пасядзелі тут трохі, толькі і ўсяго. Ніякай шкоды нікому.

М'юлі рагатнуў:

— Ха-ха! Адно тое, што мы прыйшлі сюды, ужо дрэнна. Парушэнне чужых правоў уласнасці. Тут аставацца нікому нельга. Мяне ўжо два месяцы ловяць. Вось што: калі гэтая машына едзе сюды, мы пойдзем у бавоўну і заляжам там. Далёка неабавязкова забірацца. Няхай паспрабуюць знайсці! Давядзецца ім кожны кусцік абшнарыць. Галавы толькі не падымайце.

Джоўд запытаўся:

— Што з табой сталася, М'юлі? Ты ж раней у хованкі гуляць не любіў. Злосны быў.

М'юлі пазіраў на святло фар, якое набліжалася да іх.