Гронкі гневу

— Не, у яе лопнула нешта ўнутры. Нейкі ап… апендзік. Ну, дзядзька Джон наогул душой добры і цяжка перажываў. Не мог дараваць сабе. Доўга ні з кім ні слова не прамовіў. Ходзіць, як сляпы, і ўсё малітвы пад нос сабе мармыча. Толькі праз два гады ачомаўся, але з тае пары зусім перамяніўся. Як ашалеў. Спакою ад яго не было. Ледзь толькі ў каго з малых глісты завядуцца ці там рэзь у жываце, ён зараз жа доктара цягне. Нарэшце бацька сказаў яму канчаць. У дзяцей, маўляў, жываты заўсёды баляць. Джон лічыў, што жонка па яго віне памерла. Дзівак. Увесь час выкупляў сваю віну — то малым падарункі нясе, то каму-небудзь на ганак мукі мех падкіне. Амаль усё нажытае раздаў, а на душы лягчэй у яго не стала. Бывала, начамі ўсё ходзіць і ходзіць адзін. А гаспадар ён добры. Зямлю спраўна даглядае.

— Няшчасны чалавек, — сказаў прапаведнік. — Няшчасны і адзінокі. А ў царкву ён часта пасля смерці жонкі хадзіў?

— Не, не хадзіў. Ён людзей цураўся. Шукаў адзіноты. А малыя проста ў захапленні ад яго былі. Бывала, ціхенька прыйдзе да нас ноччу, і мы раніцай адразу здагадваліся, што ён прыходзіў, бо кожнаму ўсуне ў ложак пачак жавальнай гумкі — прачнемся, а гумка збоку ляжыць на пасцелі. Мы яго за госпада бога лічылі.

Прапаведнік ішоў, апусціўшы галаву. Ён нічога не адказаў. У першых ранішніх промнях лоб яго нібы ззяў, а рукі, якімі ён размахваў пры хадзе, то высвечвала святло, то паглынаў паўзмрок.

Том таксама маўчаў, быццам засаромеўся сваёй залішняй шчырасці. Ён прыспешыў крок, і прапаведнік падладзіўся пад яго хаду. Цяпер у шэрым сутонні яны маглі бачыць крыху далей перад сабой. З радоў бавоўніку, паволі выгінаючыся, выпаўзла на дарогу змяя. Том адразу спыніўся і пачаў прыглядацца да яе.

— Такія на суслікаў палююць, — сказаў ён. — Няхай сабе паўзе.

Яны абышлі змяю і пакрочылі далей. Неба на ўсходзе злёгку паружавела, і амаль адразу над зямлёй разаслалася панылае святло золку. Сям-там зазелянеліся кусты бавоўніку, зямля набыла буры колер. З твараў людзей сышло шараватае адценне. Пры святле твар Джоўда здаўся цямнейшым.

— Цудоўная пара! — сказаў Том Джоўд ціха. — Хлапчуком я, бывала, падымаўся на золку і паходжваў адзін. Што гэта там наперадзе?

На дарозе ў гонар сучкі сабралася сабачая хеўра. Пяць сабак — нечыстакроўныя аўчаркі, шатландскія колі і іншыя сабакі, чыю пароду нельга вызначыць з прычыны свабоды нораваў у сабачым племені, — былі занятыя заляцаннем да сучкі. Кожны далікатна абнюхваў яе, потым цырымонна адыходзіў да куста здзеравянелай хадою, урачыста падымаў заднюю нагу, паліваў яго і вяртаўся назад. Падарожнікі спыніліся панаглядаць, і Джоўд раптам весела засмяяўся.

— О божа! Вось дык відовішча!

Сабакі сышліся ў кучку, поўсць у іх на хібах натапырылася, яны пачалі гыркаць, не кранаючыся з месца, чакаючы, хто першы пачне грызню. Раптам адзін сабака асядлаў сучку, і астатнія адступілі перад неабвержным фактам і сталі з цікавасцю назіраць, высунуўшы языкі, з якіх капала сліна.

— Вось дык відовішча, — паўтарыў Джоўд. — Гэта ж, здаецца, наш Стракаты. А я думаў, ён даўно ўжо здох. Стракаты, да мяне! — Джоўд зноў засмяяўся. — Чорт! Калі б мяне паклікалі ў такі момант, я таксама не пачуў бы. Прыгадаўся мне выпадак з Уілі Філі — быў ён тады яшчэ хлапчуком. А сарамлівы быў! Страшэнна сарамлівы. Дык аднаго дня загадалі яму завесці цялушку да Грэйузавага быка. Дома ў іх нікога не было, акрамя Элсі, дачкі Грэйуза, а Элсі сарамлівасцю пахваліцца не магла. Уілі стаіць перад ёю, а сам рота раскрыць не можа. Элсі кажа: «Я ведаю, чаго ты прыйшоў. Бык у хляве, на заднім двары». Ну, завялі яны туды цялушку, самі на паркан палезлі і цікуюць. Неўзабаве Ўілі пачаў ёрзаць на паркане. Элсі зірнула на яго і пытаецца, быццам ёй няўцям: «Што гэта з табой, Уілі?» А таго так разабрала, ледзь на паркане трымаецца. «Эх, кажа, вось бы мне гэтак!» А Элсі яму: «Ну дык чаго ты? Цялушка ж твая».

Прапаведнік ціха засмяяўся.

— Паверыш, — сказаў ён, — я вельмі рады, што больш ужо не прапаведнік: ніхто пры мне падобных гісторый не расказваў, а калі, здаралася, хто-небудзь і расказваў, дык я пасмяяцца не мог. І нават вылаяцца не мог. А цяпер магу аблаяць усё, што хачу і калі хачу, і ад сэрца ў мяне неяк адлягае.

Небакрай на ўсходзе азарыўся чырванню, на зямлі заскакалі і гучна зацвыркалі птушкі.

— Глянь, — сказаў Джоўд. — Вунь, наперадзе. Дзядзькава цыстэрна. Ветрака не відаць, а цыстэрна вунь стаіць. Бачыш на фоне неба? — Ён пайшоў шпарчэй. — Толькі б дома былі ўсе.

З-за ўзгорка выступілі абрысы вадзяной цыстэрны. Ад паспешлівых крокаў Джоўда клубы пылу ўзнімаліся яму да самых калень.

— Хоць бы мама…

Завіднеліся ўжо распоркі цыстэрны, дом — маленькі, падобны да скрыні, нейкі голы, нефарбаваны, і свіран — нізенькі, пахілы. З бляшанага коміна ішоў дым. Двор быў увесь беспарадкава застаўлены: зваленая ў кучу мэбля, крылы і механізм ветрака, ложкі, сталы, крэслы…

— Э! Яны ладзяцца ехаць! — выгукнуў Джоўд.