Гронкі гневу

Том і прапаведнік глянулі ў той бок, і шкадлівы Эл, убачыўшы, што за ім сочаць, расправіў плечы і фанабэрлівай паходкай, перакідваючыся з нагі на нагу, як певень, што сабраўся закукарэкаць, увайшоў на двор. Ганарліва падышоў да людзей зусім блізка і толькі тады пазнаў Тома. Пыхлівасць імгненна сышла з яго твару, у вачах заззялі захапленне і глыбокая павага, і ад яго фанабэрыстай паставы нічога не засталося. Ні каляныя джынсы, падкасаныя на восем цаляў, каб відаць былі боты на высокіх абцасах, ні рэмень тры цалі шырынёй з меднымі фігурнымі бляхамі, ні нават чырвоныя рызінкі на рукавах сіняй кашулі і хвацка ссунуты набакір стэтсанаўскі капялюш не маглі паставіць яго на адну дошку з братам, бо брат яго забіў чалавека, а гэта ніколі не забудзецца. Эл ведаў, што нават ім самім захапляюцца яго равеснікі, бо брат яго забіў чалавека. У Салісе ён неяк раз пачуў: «Гэта Эл Джоўд. Яго брат улажыў аднаго рыдлёўкай».

І цяпер, ціхмяна падыходзячы да брата, Эл убачыў цёмныя хмурныя вочы і турэмны спакой худога голенага твару, які прывык нічым не выдаваць пачуццяў, не выказваць ні супраціўлення, ні рабскай пакорлівасці. І Эл адразу перамяніўся. Падсвядома падрабіўся пад брата, і прыгожы яго твар нахмурыўся, плечы апалі. Ён не памятаў, які Том быў раней.

Том сказаў:

— Здарова, Эл! Вырас, як ляшчына! Я цябе не пазнаў бы.

Трымаючы руку напагатове на выпадак, калі Том захоча яе паціснуць, Эл збянтэжана ўсміхнуўся. Том працягнуў руку, і рука Эла тарганулася насустрач. Яны яўна спадабаліся адзін аднаму.

— Кажуць, ты грузавік здорава водзіш, — сказаў Том.

Эл зразумеў, што пахвальбой брату не дагодзіш, і адказаў:

— Ды не, не вельмі.

Бацька сказаў:

— Швэндаешся ўсё недзе. Зусім, бачу, выматаўся. Ладна, трэба адвезці сёе-тое ў Саліс на продаж.

Эл паглядзеў на брата.

— Паедзеш? — папытаўся ён як мага больш абыякава.

— Не, не магу, — адказаў Том. — Трэба тут памагчы. Яшчэ будзем разам… у дарозе.

Эл не стрымаўся, запытаў:

— Ты… ты ўцёк? З турмы?

— Не, — адказаў Том. — Адпусцілі па падпісцы.

— А-а… — Эл быў крышачку расчараваны.

Раздзел дзевяты

У маленькіх дамках людзі варушылі і перабіралі сваё дабро, дабро бацькоў сваіх і дзядоў. Выбіралі, што везці з сабой на Захад. Мужчыны распраўляліся са сваім скарбам бязлітасна — усё роўна мінулае жыццё пайшло прахам, але кабеты ведалі, што мінулае яшчэ не раз горка абзавецца.

Мужчыны ішлі ў свірны і павеці. Вось плуг, вось барана — не забыў, як сеялі гарчыцу ў вайну? А памятаеш, прыязджаў адзін, усё ўгаворваў нас каўчукавы хмыз разводзіць — нейкую гваюлу? Разбагацееце, казаў. Ану давай сюды вунь тыя прылады — некалькі даляраў за іх атрымаем. За гэты плуг аддалі васемнаццаць даляраў ды яшчэ за перавозку — па каталогу крамы «Сірз Роўбак».

Збруя, двухколкі, сеялкі, матыкі ў звязках па некалькі штук. Нясі іх сюды. Валі ў адну кучу. Грузі на фургон. У горад завязеш. Колькі дадуць — аддавай. Коней і фургон таксама прадасі. Больш ужо не спатрэбяцца.

Пяцьдзесят цэнтаў за такі добры плуг малавата. Сеялка каштавала мне трыццаць восем даляраў. Два даляры малавата. Ды не цягнуць жа табе ўсё гэта назад… Добра, забірай, і маю горыч таксама. Грузі помпу калодзежную і вупраж. Аброці, хамуты, гужы, пастронкі. І гэтыя шкляныя падвескі на налобнік, бачыш — пад шклом чырвоныя ружачкі. Гнядому купіў. Памятаеш, як ён падкідваў ногі на рысі? Старызна, зваленая ў кучу пасярод двара. Ручны плуг цяпер ніхто не купіць. Пойдзе на лом — жалеза цэнтаў на пяцьдзесят пацягне. Цяпер у хаду толькі дыскавыя плугі да трактароў.