Гронкі гневу

Жанчыны сядзелі сярод асуджаных на пагібель рэчаў, перабіралі іх, глядзелі скрозь іх, вярталіся ў мінулае. Вось кніжка. Бацькава кніжка. Ён любіў чытаць. «Шлях паломніка». Часта чытаў яе. Вось яго надпіс. І люлька яго — яшчэ і цяпер пахне тытунём. Малюнак — анёл. Я ўсё на яго глядзела перад першымі трыма родамі… ды нешта не памагло. Можа, узяць гэтага фарфоравага сабачку? Яго цётка Сэндзі прывезла з кірмашу ў Сэнт-Луісе. Проста на ім і напісала. Ды не, не варта. Ліст ад брата — за дзень да смерці напісаў. А вось капялюшык — старамодны. З пер'ем… Не любіла я пер'е і яго не насіла. Не, месца ўжо няма.

Як можна жыць, калі ў нас забралі жыццё? Як мы пазнаем саміх сябе, калі нас пазбавілі мінулага? Не. Кінь. Спалі.

Яны сядзелі, пазіралі на старыя рэчы і стараліся выпаліць іх з памяці. Як будзеш жыць, калі за парогам дома — незнаёмая зямля? Прачнешся раптам сярод ночы і ведаеш: вярбы той няма. Ты можаш жыць без вярбы? Не можаш. Вярба — гэта ты. Пакуты на гэтым матрацы… жахлівыя пакуты… — гэта ты.

А дзеці: раз Сэм бярэ свой індзейскі лук і доўгую палку, дык і я вазьму дзве рэчы. Ляльку і пуховую падушку. Гэта мая падушка.

І раптам усе пачыналі нервавацца. Трэба хутчэй пускацца ў дарогу. Чаго чакаць? І яны навальвалі пасярод двара астатні скарб і падпальвалі. Нейкі час стаялі, пазіраючы на агонь, потым з ліхаманкавай паспешнасцю грузіліся на машыну і ехалі, знікаючы ў клубах пылу. Пыл яшчэ доўга вісеў у паветры.

Раздзел дзесяты

Калі грузавік паехаў, напакаваны даверху розным інвентаром, цяжкім інструментам, ложкамі, спружыннымі матрацамі — усёй рухомай маёмасцю, якую можна было прадаць, Том пачаў бадзяцца па ўчастку. Пастаяў у свірне, зазірнуў у апусцелыя стойлы, зайшоў у павець для гаспадарчага начыння, падчапіў нагой розны хлам, што застаўся, перавярнуў чаравікам адламаны зубец касілкі. Ён абышоў усе памятныя мясціны — чырвоны берагавы адхон, дзе гняздзіліся ластаўкі, вярбу, што навісала над свінушнікам. Дзве чорныя свінні, разамлелыя на сонцы, з рохканнем пацягнуліся да яго рыламі цераз перагародку. Тут яго паломніцтва скончылася, і ён вярнуўся да дома і сеў на прыступку, куды толькі што перакінуўся цень. За яго спінай на кухні завіхалася маці — мыла дзіцячую бялізну ў начоўках; з локцяў яе моцных вяснушкаватых рук падала мыльная пена. Як толькі Том сеў на прыступку, яна перастала церці, выпрасталася і доўга глядзела на яго збоку, а калі ён павярнуўся і ўставіўся на заліты сонцам двор, — на патыліцу. Потым зноў узялася за бялізну.

— Спадзяюся, Том, у Каліфорніі някепска, — сказала яна.

Ён азірнуўся і глянуў на маці.

— З чаго ты ўзяла, што там можа быць кепска?

— А ні з чога. Толькі неяк задужа ўсё цудоўна. Тут адзін чалавек раздаваў рэкламныя лісткі. Чаго толькі там не напісана — і працы шмат, і плата высокая, і ўсё такое іншае; потым прачытала ў газеце, колькі народу патрабуецца на зборы вінаграду, апельсінаў і персікаў. Работа прыемная, Том, — персікі збіраць. Нават калі не дазволяць ніводнага з'есці, усё ж такі які-небудзь гнілы ападак праглынеш. А пад дрэвамі добра працаваць — цень. Так ужо ўсё цудоўна, ажно жах бярэ. Не веру я. Баюся, нешта тут не так.

Том сказаў:

— Не заносся вышэй за арла, не будзеш поўзаць разам з чарвякамі.

— То праўда. Гэта са свяшчэннага Пісання?

— Здаецца, адтуль, — адказаў Том. — Як прачытаў кніжку «Перамога Барбары Ўорт», у мяне свяшчэннае Пісанне мігам з галавы выбіла.

Маці ціха засмяялася і зноў узялася церці і паласкаць бялізну ў начоўках. Пасля пачала выкручваць рабочыя камбінезоны і кашулі, і мускулы ў яе на руках напяліся, як вяроўкі.

— Дзед твой з бацькавага боку раней таксама ледзь што — выслоўі з Бібліі прыводзіў. Але блытаў страх як. Усё збіваўся на «Веснік доктара Майлса» — медыцынскі даведнік. Ён яго ад першага да апошняга слова чытаў нам уголас. Там было шмат пісьмаў ад бяссоннікаў і ад тых, у каго ламала паясніцу. Потым суседзям пераказваў ім на навуку і дадаваў: «Гэта прытча з Пісання». Твой бацька і дзядзька Джон на смех яго падымаюць, а ён з сябе выходзіць. — Яна кінула на стол выкручаную бялізну, як бярэмя дроў. — Кажуць, ехаць нам дзве тысячы міль. Гэта вельмі далёка, Том? Я бачыла карту — высокія горы, як на каляровых паштоўках, і прабірацца нам трэба проста праз іх. Як ты думаеш, Том, колькі часу датуль ехаць?

— Не ведаю. Тыдні два, а калі пашчасціць, дзён дзесяць. Паслухай, ма, кінь непакоіцца. Вось я раскажу табе, як людзі жывуць у турме. Пра тое, калі цябе выпусцяць на волю, думаць нельга. З розуму кранешся. Думаць трэба пра сённяшні дзень, пра заўтрашні, пра бейсбол які-небудзь у суботу. Так і трэба жыць. Так жывуць турэмныя старажылы. А навічкі — тыя лбом аб дзверы б'юцца. Усё лічаць, колькі ім яшчэ сядзець засталося. Навошта табе гэта? Жыві з дня на дзень.