Гронкі гневу

З зямлі сагналі аднаго чалавека, адну сям'ю — вось яго ржавая машына паўзе па шашы на Захад. Я страціў зямлю, маёй зямлёй авалодаў трактар. Я адзін і не ведаю, што рабіць. Адна сям'я спыняецца на начлег каля прыдарожнай канавы, ставіць палатку; да яе пад'язджае яшчэ адна сям'я і таксама ставіць палатку. Двое мужчын прысаджваюцца на кукішкі, а жанчыны з дзецьмі стаяць каля іх і слухаюць. Гэта і ёсць завязка, разумееце, вы — тыя, хто ненавідзіць перамены і баіцца рэвалюцыі? Раз'яднайце гэтых двух мужчын, пасейце ў іх сэрцах нянавісць, боязь адзін аднаго, недавер адзін да аднаго. Бо гэта зачатак таго, што наганяе на вас страх. Зародак. Таму што ў выказванне: «Я страціў зямлю» ўносіцца папраўка: «Мы страцілі нашу зямлю». Вось дзе тоіцца небяспека для вас, бо два чалавекі ўжо не такія адзінокія і разгубленыя, як адзін. А з гэтага «мы» ўзнікае нешта яшчэ больш небяспечнае: «У мяне ёсць крыху ежы» плюс «У мяне зусім нічога няма». І калі ў суме атрымліваецца: «У нас ёсць крыху ежы», значыць, усё ўвайшло ў сваю каляіну і рух набыў накіраванасць. Цяпер засталося зрабіць нескладанае памнажэнне, і зямля гэтая, гэты трактар — нашы. Двое мужчын сядзяць на кукішках у дрэнажнай канаве, маленькае вогнішча, у кацялку варыцца мяса, маўклівыя жанчыны з застылым позіркам, ззаду — дзеці прагна ўслухоўваюцца ў незразумелую гутарку. Набліжаецца ноч. У малога прастуда. Вось, вазьміце коўдру. Яна шарсцяная — яшчэ ад маці засталася. Вазьміце, накрыйце дзіця. Вось што ім трэба бамбіць. Бо тут пачынаецца пераход ад «я» да «мы».

Калі б вам, тым, хто залодае ўсім, што патрэбна людзям, удалося зразумець гэта, вы змаглі б утрымацца на паверхні. Калі б вам удалося аддзяліць прычыны ад вынікаў, зразумець, што Пэйн, Маркс, Джэферсан, Ленін былі вынікам, а не прычынай, вы ўцалелі б. Але дзе вам зразумець: уласніцтва, як марозам, скоўвае ваша «я» і назаўсёды адгароджвае яго ад «мы».

Заходнія штаты ў трывозе — набліжаюцца перамены. Патрэба нараджае ідэю, ідэя — дзеянне. Паўмільёна людзей рухаюцца па дарогах; яшчэ адзін мільён, больш упартых, таксама гатовы ў любую хвіліну зняцца з месца; дзесяць мільёнаў яшчэ толькі пачынаюць нервавацца.

А трактары праводзяць баразну за баразной па абязлюдзелай зямлі.

Раздзел пятнаццаты

Уздоўж шашы № 66 стаяць прыдарожныя бары: «Дом Эла і Сузі», «Снеданне ў Карла», «Джо і Міні», «Закусачная Ўіла». Халупкі з лямцавай пракладкай між дошак. Дзве бензінавыя калонкі каля ўвахода, дзверы з драцяной сеткай, доўгая стойка, высокія табурэты, рэйка для ног. Каля дзвярэй тры гульнёвыя аўтаматы, праз шкло відаць, якое багацце ў пяціцэнтавых манетах можна выйграць за тры жэтоны. А побач з імі патэфон, які іграе за пяціцэнтавік, і наваленыя горкай, як бліны, пласцінкі, гатовыя ў любы момант слізгануць на дыск, і тады загучыць танцавальная музыка — факстроты «Ці-пі-ці-пі-цін», «Дзякуй за памяць», шлягеры Бінга Кросбі, джаз Бені Гудмэна. На адным канцы стойкі пад шкляным каўпаком — дражэ ад кашлю, серна-кафеінавыя таблеткі пад назвай «Бяссонныя», «Не драмаць»; цукеркі, цыгарэты, лёзы для брытваў, аспірын, белыя шарыкі «Брома-Сельтэр» і «Алька-Сельтэр» для шыпучкі. На сценах плакаты: купальшчыцы — пышнагрудыя, вузкабёдрыя бландзінкі з васковымі тварамі, у белых купальніках, з бутэлькай кока-колы ў руках, усміхаюцца: вось што абяцае вам кока-кола. Стойка доўгая, на ёй сальніцы, перачніцы, гарчычніцы і папяровыя сурвэткі. За стойкай піўныя краны, а каля самай сцяны бліскучыя, ахутаныя парай кававаркі з зашклёнымі акенцамі, якія паказваюць узровень вады. Тарты пад драцянымі накрыўкамі, апельсіны пірамідамі па чатыры штукі. Невысокія слупкі кардонак з крэкерамі і кукурузнымі шматкамі — раскладзены ўзорам.

Надпісы на картках меню з вялікімі бліскучымі літарамі са слюды: «Такія пірагі пякла твая мама». «Крэдыт вядзе да сваркі, лепш застанемся сябрамі». «Дамам можна курыць, толькі акуркі глядзіце, куды кладзяце». «Абедайце ў нас, шкадуйце сваю жоначку».

На другім канцы стойкі — сталовы посуд, бляхі з запечаным мясам, бульбай, тушаным мясам, смажанай ялавічынай, шэрай бужанінай — засталося толькі скрылікамі нарэзаць.

Міні, ці Сузі, ці Мэй старыцца за стойкай — валасы завітыя, на спацелым твары пудра і румяны. Бярэ заказы, размаўляе з кліентам ціха, мякка, повару заказы паўтарае скрыпучым, як у паўліна, голасам. Выцірае стойку анучай кругамі, начышчае вялікія бліскучыя кававаркі. Повару — Джо, ці Карлу, ці Элу — горача ў белым кіцелі і фартуху: на белым ілбе пад белым каўпаком пацеркі поту; ён пахмурны, гаворыць мала, мяльком паглядае на новых наведнікаў. Націрае патэльню, шлёпае на яе катлету ў цесце. Ціха паўтарае за Мэй заказы, скрабе патэльню, працірае джутавай анучкай. Пануры, маўклівы.