Гронкі гневу

Кожны гэта ведае.

Мусіць, залатая падманка, а ты — золата!

Яшчэ чаго. Тата столькі золата пазнаходзіў і навучыў мяне, як шукаць.

А табе вельмі хочацца знайсці цэлы самародак?

Пытаешся! Я купіў бы сабе, чорт вазьмі, такую цукерку, што табе і ў сне не снілася.

Мне не дазваляюць лаяцца, а я ўсё роўна.

І я лаюся. Гайда да ручая.

Дзяўчаты таксама знаходзілі сабе сябровак і бянтэжліва расказвалі пра свае поспехі і надзеі. Жанчыны ўвіхаліся каля вогнішчаў, спяшаліся накарміць сям'ю. Калі ў іх быў запас грошай — свінінай з бульбай і цыбуля; праснакамі з жароўні ці пшанічнымі пампушкамі са шчодрай падліўкай; смажанай грудзінкай ці адбіўной і чорным гаркаватым чаем у бляшанцы з-пад кансерваў. Калі з грашыма было туга — маісавымі блінамі, румянымі, хрумсткімі, залітымі салам, у якім яны смажыліся.

Сем'і, што мелі запас грошай ці проста пускалі грошы на вецер, елі кансерваваныя бабы і персікі, куплёны хлеб і кексы. Але яны ласаваліся гэтым у сваіх палатках, бо есці такія смачныя рэчы на людзях нягожа. Зрэшты, дзеці, жуючы свае маісавыя бліны, усё роўна чулі пах гарачых бабоў, і ім было крыўдна.

Толькі паспявалі павячэраць, памыць і выцерці посуд, наставала начная цемра, і мужчыны прысаджваліся на кукішкі пагутарыць. Гаварылі пра зямлю, якую яны пакінулі. Што будзе далей, невядома, казалі яны. Сапсавалася наша краіна.

З часам усё паправіцца, толькі нас там ужо не будзе.

Відаць, яны рашылі, што мы што-небудзь парушылі, самі таго не ведаючы.

Адзін чалавек мне казаў, блізкі да ўрада, і ён мне казаў: вас яры даканалі. Блізкі да ўрада чалавек. Калі б, кажа, вы ўпоперак контураў аралі, тады ў зямлі яроў не павымывала б. Але праверыць мне не давялося. А прышлыя гэтыя таксама ўпоперак не аруць. Як павядуць баразну, дык мілі на чатыры без спыну і нідзе ўбок не звернуць, хоць бы там сам бог стаяў.

Яны ціха расказвалі пра свой дом. У мяне склеп быў пад ветраком. Ставілі там малако на смятанку, кавуны трымалі. Залезеш туды, бывала, у поўдзень, у самую спёку, а там халадок на любы густ. Разрэжаш кавун — такі халодны, аж зубы заходзяцца. А з бака вада кап-кап…

Расказвалі пра свае трагедыі. Быў брат у мяне, Чарлі. Валасы жоўтыя, што тая кукуруза. Дарослы ўжо хлопец быў. На акардэоне цудоўна іграў. І вось баранаваў ён аднойчы ў полі, нахіліўся пастронак выслабаніць, а тут змяя грымучая як зашыпіць! Коні памчалі, і барана прайшла па Чарлі, прапарола зубамі жывот, вырвала кішкі, знявечыла твар… Ох, госпадзі!

Гаварылі і пра будучыню. Цікава, як там будзе, у Каліфорніі?

На малюнках усё так цудоўна — залюбавацца можна. Я бачыў адзін — гарачае сонца, прыгажосць наўкол, дрэвы арэхавыя, ягаднікі, а ззаду, зусім блізка, проста рукой падаць — высокія горы са снежнымі вяршынямі. Вачэй не адарваць.

Толькі каб работу знайсці, і ўсё будзе добра. Халадоў зімою там не бывае. Дзеці па дарозе ў школу не замерзнуць. Сам я ўмею чытаць, але мне з гэтага няма радасці, не прывык я чытаць, як іншыя.

А іншы раз хто-небудзь выходзіць з палаткі з гітарай. Садзіцца на скрыню каля ўвахода, і людзі з усяго лагера няспешна падыходзяць да яго, быццам іх нечым прыцягвае. Шмат хто брынкае на гітары, але гэты, здаецца, умелец. Ёсць што паслухаць — акорды густыя, мерныя, рытмічныя, а мелодыя бяжыць па струнах лёгкімі крокамі. Цяжкія, грубыя пальцы ходзяць па ладах. Чалавек іграў, а людзі паволі падыходзілі, пакуль не абступалі яго цесным колам, і тады ён зацягваў: «Бавоўна па дзесяць, а мяса па сорак». І людзі падхоплівалі словы. Ён спяваў: «Навошта, дзяўчаты, вы косы рэжаце?» І людзі падцягвалі. Ён з надрывам спяваў: «Пакідаю я родны Тэхас» — жудасную песню, якую спявалі яшчэ да прыходу гішпанцаў, толькі словы тады былі індзейскія.

Гэта згуртоўвала людзей, яднала, і ў цемры позіркі іх скіроўваліся ўсярэдзіну, думкі адбягалі назад, у мінулае, і сум, які апаноўваў іх, быў адпачынкам, выратавальным сном. Чалавек спяваў «Блюзы Макалестара», а потым, каб дагадзіць старым, — «Мяне гасподзь наш кліча да сябе». Музыка навявала на дзяцей дрымоту, яны ішлі ў палаткі спаць, але песні ўваходзілі ў іхнія сны.

Нарэшце гітарыст падымаўся і пазяхаў. Добрай ночы, людзі, казаў ён.

І чуўся шэпт у адказ: добрай табе ночы.

І кожнаму хацелася самому ўмець іграць на гітары — гэта ж так прыемна. Людзі разыходзіліся, клаліся спаць, лагер заціхаў. А над палаткамі насіліся совы, удалечыні гаўкалі каёты, у лагер пракрадваліся скунсы, шукаючы, чым пажывіцца, — расхаджвалі ўперавалку, нахабныя, дзёрзкія смярдзючкі.

Мінала ноч, і з першым пробліскам зары жанчыны выходзілі з палатак, распальвалі вогнішчы і варылі каву. Следам выходзілі мужчыны і ціха перамаўляліся між сабой у перадсвітальным сутонні.

Пераедзеш раку Каларада, а далей, кажуць, пустыня. Сцеражыся пустыні. Глядзі, не засядзь там. На ўсякі выпадак вазьмі як больш вады.

Цераз пустыню я паеду ноччу.

І я. Яна з каго хочаш дух выб'е.