Historia romana

10 In prima pugna Brutus consul et Arruns, Tarquinii filius, inuicem se occiderunt; Romani tamen ex ea pugna uictores recesserunt. Brutum Romanae matronae defensorem pudicitiae suae quasi communem patrem per annum luxerunt. Valerius Publicola Spurium Lucretium Tricipitinum collegam sibi fecit, Lucretiae patrem; quo morbo mortuo iterum Horatium Puluillum collegam sibi sumpsit. Ita primus annus quinque consules habuit, cum Tarquinius Conlatinus propter nomen Vrbe cessisset, Brutus in proelio perisset, Spurius Lucretius morbo mortuus esset.

11 Secundo quoque anno iterum Tarquinius, ut reciperetur in regnum, bellum Romanis intulit, auxilium ei ferente Porsenna, Tusciae rege, et Romam paene coepit. Verum tum quoque uictus est.

Tertio anno post reges exactos Tarquinius cum suscipi non posset in regnum neque ei Porsenna, qui pacem cum Romanis fecerat, praestaret auxilium, Tusculum se contulit, quae ciuitas non longe ab Vrbe est, atque ibi per quattuordecim annos priuatus cum uxore consenuit.

Quarto anno post reges exactos, cum Sabini Romanis bellum intulissent, uicti sunt et de his triumphatum est.

Quinto anno Lucius Valerius, ille Bruti collega et quater consul, fataliter mortuus est, adeo pauper, ut collatis a populo nummis sumptum habuerit sepulturae. Quem matronae, sicuti Brutum, per annum luxerunt.

12 Nono anno post reges exactos, cum gener Tarquinii ad iniuriam soceri uindicandam ingentem collegisset exercitum, noua Romae dignitas est creata, quae dictatura appellatur, maior quam consulatus. Eodem anno etiam magister equitum factus est, qui dictatori obsequeretur. Nec quicquam similius potest dici quam dictatura antiqua huic imperii potestati, quam nunc tranquillitas uestra habet, maxime cum Augustus quoque Octauius, de quo postea dicemus, et ante eum Gaius Caesar sub dictaturae nomine atque honore regnauerint. Dictator autem Romae primus fuit Larcius, magister equitum primus Spurius Cassius.

13 Sexto decimo anno post reges exactos seditionem populus Romae fecit, tamquam a senatu atque a consulibus premeretur. Tum et ipse sibi tribunos plebis quasi proprios iudices et defensores creauit, per quos contra senatum et consules tutus esse posset. Eodem tempore, concedente Xerxe Persarum rege, Neemias Iudeam uenit, muros urbemque restituit.

14 Sequenti anno Vulsci contra Romanos bellum reparauerunt et uicti acie etiam Coriolos ciuitatem, quam habebant optimam, perdiderunt.

15 Octauo decimo anno postquam reges eiecti erant, expulsus ex Vrbe Quintus Marcius dux Romanus, qui Coriolos coeperat Vulscorum ciuitatem, ad ipsos Vulscos contendit iratus et auxilia contra Romanos accepit. Romanos saepe uicit, usque ad quintum miliarium Vrbis accessit, obpugnaturus etiam patriam suam, legatis, qui pacem petebant, repudiatis, nisi ad eum mater Vetueria et uxor Velumnia ex Vrbe uenissent, quorum et praecatione superatus remouit exercitum. Atque hic secundus post Tarquinium fuit, qui dux contra patriam suam esset.

16 Gaio Flauio et Lucio Virginio consulibus, trecenti nobiles homines, qui ex Fauia familia erant, contra Veientes bellum soli susceperunt, promittentes senatui et populo per se omne certamen implendum. Itaque profecti omnes nobiles et qui singuli magnorum exercituum duces esse deberent, in proelio conciderunt. Vnus omnino superfuit ex tanta familia, qui propter aetatem puerilem duci non potuerat ad pugnam.

Post haec census in Vrbe habitus, et inuenta sunt ciuium cxvii milia cccxviiii.

17 Sequenti tamen anno, cum in Algido monte ab Vrbe duodecimo fere miliario Romanus obsideretur exercitus, Lucius Quintius Cincinnatus dictator est factus, qui agrum quattuor iugerum possidens manibus suis colebat. Is cum in opere et arans esset inuentus, sudore deterso togam praetextatam accepit et caesis hostibus liberauit exercitum iugumque boum Aequis imposuit uictoriamque quasi stiuam tenens subiugatos hostes prae se primus egit.

18 Anno trecentesimo et altero ab Vrbe condita imperium consulare cessauit et pro duobus consulibus decem facti sunt, qui summam potestatem haberent ac decemuiri nominati sunt. Sed cum primo anno bene egissent, secundo ex his Apppius Claudius Virginii cuiusdam, qui honestis iam stipendiis contra Latinos in monte Algido militabat, filiam uirginem corrumpere uoluit; quam pater occidit, ne stuprum a decemuiro sustineret, et egressus ad milites mouit tumultum. Sublata est decemuiris potestas ipsique damnati sunt.

19 Anno trecentesimo quinto decimo ab Vrbe condita Fidenates contra Romanos rebellauerunt. Auxilium his praestabant Veientes et rex Veientium Tolumnius, quae ambe ciuitates tam uicinae Vrbi sunt, ut Fidene uel Veientium octauo decimo miliario absint. Coniunxerunt se his et Vulsci. Sed Mamerco Emilio dictatore et Lucio Quintio Cincinnato magistro equitum uicti, etiam regem perdiderunt. Fidene captae et excisae.