Historia romana

20 Post uiginti inde annos Veientani rebellauerunt. Dictator contra ipsos missus est Furius Camillus, qui primum eos uicit acie, mox etiam ciuitatem diu obsidens coepit antiquissimam Italiae atque ditissimam. Postea coepit et Faliscos, non minus nobilem ciuitatem. Sed commota est ei inuidia, quasi praedam male diuisisset, damnatusque ab ea causa et expulsus est ciuitate. Statim Galli Senones ad Vrbem uenerunt et uictos Romanos undecimo miliario a Roma apud flumen Alliam secuti etiam Vrbem occupauerunt. Neque defendi quicquam nisi Capitolium potuit; quod cum diu obsidissent et iam Romani fame laborarent, a Camillo, qui in uicina ciuitate exulabat, Gallis superuentum est grauissimeque uicti sunt. Postea tamen accepto etiam auro mille librarum, ne Capitolium obsiderent, recesserunt, sed secutus eos Camillus ita cecidit, ut et aurum, quod his datum fuerat, et omnia, quae ceperant, militaria signa reuocaret. Ita tertio triumphans Vrbem ingressus est et appellatus secundus Romulus, quasi et ipse patriae conditor.

Circa haec tempora Hester putatur historia conscripta. Plato quoque philosophus his fuisse temporibus perhibetur.

EXPLICIT HISTORIAE ROMANAE LIBER PRIMVS

PAVLI DIACONI HISTORIA ROMANA LIBER SECVNDVS

INCIPIT LIBER SECVNDVS

1 Anno trecentesimo sexagesimo quinto ab Vrbe condita, post captam autem primo, dignitates mutatae sunt et pro duobus consulibus facti tribuni militares consulari potestate. Hinc iam coepit Romana res crescere. Nam Camillus eo anno Vulscorum ciuitatem, quae per septuaginta annos bellum gesserat, uicit et Aequorum urbem et Sutrinorum atque omnes, deletis earundem exercitus, occupauit et tres simul triumphos egit.

2 Titus etiam Quintius Cincinnatus Praenestinos, qui usque ad urbis Romae portas cum bello uenerunt, persecutus ad flumen Alliam uicit, octo ciuitates, quae sub ipsis agebant, Romanis adiunxit, ipsam Praenestem aggressus in deditionem accepit; quae omnia ab eo gesta sunt uiginti diebus, triumphusque ipsi decretus.

3 Verum dignitas tribunorum militarium non diu perseuerauit. Nam post aliquantum nullos placuit fieri et quadriennium in Vrbe ita fluxit ut potestates ibi maiores non essent. Praesumpserunt tamen tribuni militares consulari potestate iterum dignitatem et triennium perseuerauerunt. Rursus consules facti.

4 Lucio Genucio et Quinto Seruilio consulibus mortuus est Camillus. Honor ei post Romulum secundus delatus est. His temporibus inmensa per continuum biennium Romanos pestis afflixit sequentique anno secutum est satis triste prodigium, si quidem in medio Vrbis terra dissiluit uastoque praerupto hiantia subito inferna patuerunt. Quod dum diutius ita maneret cunctisque terrorem inferret, tandem interpretantibus aruspicibus, quod uiui hominis sepulturam expeteret, M. Curcius eques Romanus se in id baratrum armatus iniecit sicque conclusum est.

5 Interea Titus Quintius dictator aduersus Gallos, qui ad Italiam uenerant, missus est. Hi ab Vrbe quarto miliario trans Anienem fluuium consederunt. Ibi nobilissimus de senatoribus inuenis Lucius Mallius prouocantem Gallum ad singulare certamen progressus occidit et sublato torque aureo colloque suo imposito in perpetuum Torquati et sibi et posteris cognomen accepit. Galli fugati sunt, mox per Gaium Sulpicium dictatorem etiam uicti. Non multo post a Gaio Marcio Tusci uicti sunt et octo milia captiuorum ex his in triumphum ducta.

6 Census iterum habitus est. Et cum Latini, qui a Romanis subacti erant, milites praestare nollent, ex Romanis tantum tirones lecti sunt factaeque legiones decem, qui modus sexaginta uel amplius armatorum milia efficiebat. Paruis adhuc Romanis rebus tanta tamen in re militari uirtus erat. Quae cum profecta essent aduersum Gallos duce Lucio Furio, quidam ex Gallis unum ex Romanis, qui esset optimus, prouocauit. Tum se Marcus Valerius tribunus militum optulit, et cum processisset armatus, coruus ei supra dextrum brachium sedit. Mox commissa aduersum Gallum pugna idem coruus alis et unguibus Galli oculos uerberauit, ne rectum possit aspicere. Ita a tribuno Valerio interfectus non solum uictoriam ei sed etiam nomen dedit. Nam postea idem Coruinus est dictus. Ac propter hoc meritum annorum trium et uiginti consul est factus. Tunc siquidem dilatata nox usque ad plurimam diei partem tendi uisa est. Tunc etiam saxa de nubibus cecidere eodemque tempore Magnus Alexander natus est.

7 Latini, qui noluerant milites dare, hoc quoque a Romanis exigere coeperunt, ut unus consul ex eorum, alter ex Romanorum populo crearetur. Quod cum esset negatum, bellum contra eos susceptum est et ingenti pugna superati sunt; ac de his perdomitis triumphatum est. Statuae consulibus ob meritum uictoriae in rostris positae sunt. Eo anno etiam Alexandria ab Alexandro Macedone condita est.