Яны не пройдуць!

Платон Галавач

ЯНЫ НЕ ПРОЙДУЦЬ!

"Загінулі жанчыны і дзеці. Іхная кроў, як чырвоны штандар бітвы, што заклікае да барацьбы, заве да помсты...

...Вораг паспрабуе яшчэ паўтарыць свае крывавыя подвігі. Але няхай! Мы раздавім яго і адпомсцім за ўсе нашы ахвяры...

...Лепш памерці стоячы, чым жыць на каленах!"

Даларэс Ібаруры (Пасіонарыя)

Калі поезд прыцішыў ход на завароце, Рыгор Каленік сышоў на самую ніжнюю ступеньку падножкі і скокнуў пад адхон у мякаць травы і красак. 3 акон і з дзвярэй вагонаў на яго пазіралі салдаты. Гімнасцёркі іхныя змятыя. Твары цёмныя ад укрыўшай іх шчаціны, ад пылу і загару. Стоячы ў траве на шырока расстаўленых нагах, Каленік крыкнуў салдатам:

— Бывайце, хлопцы, адзью...

Радасць бліснула ў яго вачах і кранула ўсмешкай патрэсканыя губы. Ён зняў з галавы шапку і замахаў ёю. Салдаты разам некалькімі галасамі крыкнул яму ў адказ і таксама замахалі з акон вагона шапкамі і рукамі. Грукат чыгунных каткоў заглушыў іхныя галасы. Узняты поездам пыл закружыўся над насыпам і засланіў іхныя твары. І як-бы на развітанне гукнуў паравоз, ускінуўшы ў неба цэлае воблака дыму. І усё знікла ў лесе. Непарушна ляжаў цэлай гарой жоўты гарачы пясок насыпу. Угары, на пяску, гудзелі яшчэ рэйкі. Зверху пякло ліпеньскае сонца. Каленік прыслухаўся да ціхага звону рэек, пасля зірнуў на свае боты, намерыўся сцерці з іх пыл, але пашкадаваў травы, густа перасыпанай краскамі, і не сарваў яе. Прыгладзіў узвіхраныя ветрам валасы, ускінуў на іх салдацкую казырковую шапку і пашоў наўпрост па сенажаці да лесу.

Яму сорак два гады. У яго дома старая маці і чацвёра дзяцей: тры сыны і дванаццацігадовая, самая старэйшая, дачка. Каленік вельмі даўно не бачыў іх. Амаль поўныя тры гады ён прабыў на вайне ў акопах. Два разы быў паранены, ляжаў у лазарэце і зноў вяртаўся ў акопы; пасля другога паранення атрымаў георгіеўскі крыж чацвертай ступені. Гэта было зімой з тысяча дзевяцьсот шаснаццатага на тысяча дзевяцьсот семнаццаты год. А ў маі семнаццатага полк, у якім служыў Каленік, знялі з фронта і паслалі ў казармы ў Петраград. У казармах салдат трымалі, як у крэпасці, рэдка каму давалі бываць у горадзе. Потым у казармы пачалі наязджаць з гораду штацкія. Салдат зганялі ў вялікі двор казармаў. Штацкія лезлі на трыбуну, складзеную з драўляных скрынь, і гаварылі да салдат прамовы, пераконваючы іх у неабходнасці ваяваць за бацькаўшчыну і святую свабоду. Салдаты слухалі прамовы, думаючы пра даўно пакінутых жонак і дзяцей, пра апусцелыя свае гаспадаркі і праглі хутчэй трапіць як-небудзь дадому. Сярод салдат расло нездаваленне. Яны ўсё часцей перабівалі прамоўцаў, пытаючы, калі будзе мір, і мацюгаліся, або хітра ўсміхаліся на адказы прамоўцаў, паказваючы ім здалёк змятыя нумары "Салдацкай праўды". Адзін раз, калі гэтак сагналі салдат на мітынг, яны не далі гаварыць староннім, а патрабавалі сваіх прамоўцаў, і па прапанове большэвіка-прапаршчыка выбралі палкавы салдацкі камітэт.

Так поўніцца вадой у вясновыя дні рака, паглынаючы сотні малых рэчак і тысячы ручайкоў, каб выйсці з сваіх берагоў, разліцца, затапіўшы навакольныя лугі і поле і панесці вадзяныя свае багацці па зямлі ў далёкае і неабдымна шырокае мора.

Аднойчы ў ліпені семнаццатага году салдаты вышлі з казармаў і накіраваліся ў самы горад. Там яны далучыліся да рабочых, якія ішлі з чырвонымі сцягамі, і цяжкім салдацкім шагам прайшліся па Неўскім праспекце паміж прыгожых, вялікіх і багатых дамоў. Ішлі, азіраючыся па баках, папярэджаныя, што можа ў іх будуць страляць казакі і юнкеры. Каленік ішоў наперадзе сваёй роты. Ён каціў з сабою кулямёт. Кулямёт пабліскваў на сонцы, уздрыгваючы, браскочучы па маставой. Побач ішлі другі і трэці нумары. Яны неслі на сабе жалезныя каробкі з патроннымі стужкамі. Так ішлі салдаты да царскага Зімняга палаца і спыніліся перад палацам на пляцу. Над людзьмі, запоўніўшымі пляц, развіналіся чырвоныя сцягі і чырвоныя палотнішчы транспарантаў. Рабочыя спявалі марсельезу, а салдаты стаялі моўчкі з вінтоўкамі за плячыма. Салдаты блукалі позіркамі па лозунгах. напісаных на транспарантах і па вокнах і балконах палаца.

Хутка на пляц прыехаў грузавы аўтамабіль. На машыне было двое ў вольнай адзежы і некалькі салдат з вінтоўкамі. „Большэвіцкі дэпутат прыехаў“,— сказаў нехта побач з Каленікам. Як толькі машына спынілася сярод пляцу, адзін з прыехаўшых узняўся і пачаў гаварыць:

— Мы патрабуем перадачы ўсяе ўлады ў рукі рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў... Мы патрабуем неадкладнага міру... Мы патрабуем, каб зараз-жа, не трацячы ніводнага месяца, ніводнага тыдня, ніводнага дня, сяляне атрымалі памешчыцкую зямлю... Мы за такі парадак, які на карысць большасці народу — рабочым і сялянству...

На пляцы было ціха. Пагойдваліся на ветры сцягі, паблісквалі штыкі вінтовак, а над усім стаяў невысокі каранасты чалавек, з працягнутай да салдат рукой, у якой трымаў скамечаную шапку.

— Гэты гаворыць, як след,— сказаў Каленіку яго другі нумар. Каленік кіўнуў галавой.

— Самая што ні на ёсць наша партыя, нам толькі да такой прыставаць,— сказаў зноў другі нумар,