Яны не пройдуць!

Салдаты з грузавіка перадавалі ў натоўп пачкі газет. Белыя газетныя аркушы ішлі па руках усё шырэй і шырэй.

— "Салдацкая праўда" мусіць,— сказаў Каленік, працягваючы наперад руку, баючыся, што газета да яго не дойдзе.

Позным вечарам полк вярнуўся ў казармы, а назаўтра самым ранкам казармы абкружылі казакі і полк атрымаў загад выязджаць на румынскі фронт. У адказ полк вывесіў плакат на франтоне казармы: "Далоў братазабойчую вайну! Уся ўлада Советам!" Велізарныя белыя літары выразна вылучаліся на чырвоным палатне. Плакат раздражняў казакаў, але ўвайсці ў двор казармаў яны не асмельваліся: з вакон казармы і з дзвярэй выгдядалі кулямёты, а ў дварэ стаяла пасіленая ўзброеная варта. Полк адмовіўся ехаць на фронт. У гэтыя дні Рыгор Каленік быў прыняты ў партыю большэвікоў, а цераз нейкі час разам з групай салдат, землякоў па губерні, быў накіраваны палкавым камітэтам у свае месцы.

Каленік ідзе даўно наезджанай дарогай. Дарога зарасла травой, у траве мякка нагам, і ён прыпамінае, што ў дзяцінстве баяўся хадзіць па такіх дарогах, думаў, не пачуе, як падкрадзецца воўк. Абапал дарогі густы малады алешнік і бярэзнік, рэдкі ельнік. Алешнік так разросся, што зусім засланіў дарогу. Каленік час ад часу працягвае руку і зрывае жменяй лісце. Маладое лісце ліпне да пальцаў. На пальцах застаецца клейкі пахучы сок. Пад нагамі гэткая-ж ліпкая зямля На ёй трава мяккая і шырокалістая. Ад зямлі і ад травы павявае халадком, ён прыемна абдае твар і Каленік ідзе, зняўшы шапку.

За алешнікам ідуць цэлым гаем высокія, гонкія бярэзіны, спакойныя і велічныя ў сваім густалістым убранні. Вершаліны іхныя купаюцца ў густой дрыготнай сіняве неба, залітыя сонечным святлом. А за імі сцяной стромкія сосны. І над іхнымі вострымі макушкамі густая сінява. Унізе пад імі няма травы, а сухая зямля, слізкая ад хвойных іголак, ды кустамі бруснічнік і ў лагчынах чарнічнік. Мясцінамі сцелецца сухі буры мох, а тады зноў густы насціл хвойных іголак, шышкі і сухое спарахнелае галлё, апаўшае з дрэў. Дарога ў лесе больш раз‘езджаная. На ёй тонкі пласт пяску, перамешанага з хвойнымі іголкамі і шышкамі. Ісці лёгка, замінае толькі крыху шынель, якая за плячыма ўскатку, ды яшчэ салдацкі мяшок.

Лес цягнецца вярсты на чатыры, а можа на больш, а потым зноў сцелюцца раскошныя лугі. 3-за лесу злева раптам вынырае з алешніку рака і, разбегшыся самай сярэдзінай луга, гулліва кінуўшы ў зяленіва лугоў гнуткі блакітны стан свой, крута павяртае ў лясы барона Врангеля.

Каленіку ісці ўправа ад рэчкі. Вярсты чатыры дарогай да шляху, а тады яшчэ вёрст восем шляхам, і ён будзе дома. Можна адпачыць перад дарогай. Ён ідзе па траве да ракі. На самым беразе яе скідае з плеч мяшок і шынель, расплікае каўнер гімнасцёркі і падае ў траву. Шчыплівы пах травы і красак раздзьмувае ноздры. Ён ляжыць тварам да зямлі і слухае, як булькоча ў крутых берагах поўнаводная рака. Ён чуе, як праходзіць паўз берагі вада. Яна нясе з сабою шолахі далёкіх лясоў і гоман птушыных галасоў. Хочацца піць. Вада ў баклажцы нагрэлася за дарогу, ёю не прагнаць смагі. Узняўшыся, Каленік асцярожна апускае пустую баклажку як мага глыбей у раку і чакае, пакуль набярэцца вада, а пасля п‘е яе усю, стоячы на каленках, зноў набірае і зноў п‘е, закінуўшы галаву. Вада прасочваецца ў кутках паміж губ і сцякае на бараду і на голую шыю за каўнер гімнасцёркі, шчыкоча гарачыя грудзі, але ён не сцірае халодных кропель вады, а толькі па-дзяцінаму смешна ўбірае галаву ў плечы і рагоча, аскаліўшы здаровыя жаўтаватыя зубы.

За ракой шырока стаяць багатыя лясы барона Врангеля. "Як-жа ім не крычаць пра беспарадкі",— думае Каленік. І следам пра памешчыка Нацэвіча, маёнтак якога суседзіць з вёскай Каленіка. „Паглядзім, што ты запяеш, калі прыдзем зямлю браць“. Гэтыя думкі прыспешваюць яго. Набраўшы яшчэ поўную баклажку вады на дарогу, ён падняўся з зямлі, ускінуў на плечы шынель і мяшок і падаўся дадому.

Першым, каго спаткаў Рыгор Каленік, калі падышоў да сваёй вёскі, быў незнаёмы чалавек гадоў трыццаці чатырох-трыццаці шасці, высокі, цёмны з твару. Ён прывітаўся з Каленікам і той па гаворцы пазнаў, што чалавек не з тутэйшых:

— Адкуль, земляк?

— Як сказаць? І тутэйшы я і не тутэйшы,— адказаў той.— Бач, я таксама нядаўна з войска, але на радзіму не паехаў, бо там немцы, а тут я раней быў ужо з сапёрным батальёнам, вось і заехаў і ажаніўся. А сам ты?

— Я то адсюль, звеку тутэйшы.

Пазней, калі незнаёмы назваў, да каго ён прыстаў у прымы, Каленік сказаў, як-бы ухваляючы яго жаніцьбу:

— Ну і добра. Будзем разам Нацэвічаву зямлю браць. Я салдат і ты салдат, нам у самы раз такое дзела. Самі мужыкі не адважацца, усё яшчэ мусіць законаў баяцца, вось мы ім тут і растлумачым, што царскім законам навек крышка.

Незнаёмы правёў Каленіка да самай хаты. У хаце яго не адразу пазналі. Старая маці, якая была пасадзіла дзяцей есці, узнялася з-за стала, абтрэсла фартух і, толькі прыглядзеўшыся, падалася да сына.

— Рыгорка!.. Дзеткі... гэта-ж бацька прышоў.