Яны не пройдуць!

Расцягнуўшыся ланцугом, паўз рэчку беглі партызаны, якіх павёў Арлоўскі. Ад ляска, гэтак-жа рассыпаўшыся, згінаючыся, мо ад таго, што цяжка было бегчы па снезе і няроўнаму полю, прабіраліся партызаны другой групы, а далёка ў полі замільгалі постаці чырвонаармейцаў. I адразу-ж прагучэлі першыя стрэлы трывогі ў сяле. Палякі не чакалі такога нападу, ды яшчэ самым ранкам. Узняўшы трывогу, легіянеры кінуліся з сяла да рэчкі, а пасля, змеціўшы і там партызан, пачалі прарывацца паміж валасной плошчай і маёнткам. Кожны з іх думаў цяпер, як-бы прабіцца да моста. Усяго тры вярсты і мост, а там, хто прарвецца, будзе выратаваны. Кулямётным агнём яны здолелі прабіць сабе дарогу і вышлі ў поле. Каленік бачыў, як беглі яны адстрэльваючыся, стараючыся затрымаць партызан, каб даць адыйсці ўсім сваім. Калі яны беглі ўжо ад групы Каленіка на адлегласці метраў у чатыраста, ён хапіў кулямётчыка за плячо і падаў яму ў руку кулямётную ленту, а сам лёг да кулямёта і пачаў страляць. Ён бачыў, як уздрыгвае кулямёт і павольна накіроўваў яго, прымушаючы легіянераў разбягацца па полю і класціся на зямлю. Пасля яны паставілі свае два кулямёты і адказалі Каленіку агнём. Цяпер трэба было прымусіць змоўкнуць польскія кулямёты. Каленік пачаў страляць па кулямётах. Некалькі секунд і кулямётны адказны агонь аслабеў, адзін а кулямётаў замоўк, але другі перашкаджаў перагарадзіць агнём дарогу адыходзіўшым на мост. А ў гэтую хвіліну паў на снег яго другі нумар. Можна было клікнуць аднаго з чырвонаармейцаў, але іх было ўсяго пяць чалавек побач з Каленікам і ён нічога не сказаў. Ён страляў адзін, час ад часу беручы зубамі патронную ленту, каб накіраваць яе. Урэшце змоўк і другі польскі кулямёт, астаўшыся чарнець на снезе. Гэта абрадавала Каленіка. Цяпер уся ўвага на тых, якія беглі, прарываючыся да моста. Каленік страляў, шукаючы сярод легіянераў іхных афіцэраў. Часцей зататахкаў кулямёт. Але раптам змоўк. На гэты раз Каленік клікнуў на дапамогу партызана. Кулямёт заела. Ён адмовіўся страляць, а Каленік убачыў зусім блізка Нацэвіча. Яшчэ момант і той узбяжыць на мост. Каленік адштурхнуў ад сябе цяжкое цела кулямёта ў бок, узняўся на ногі і ўскінуў рэвальвер, мецячыся ў афіцэра. Калі прагрымеў стрэл, Каленік адчуў, як хіснулася пад нагамі ў яго зямля. Ён ускрыкнуў. Перад вачыма ў яго калыхнулася, уздымаючыся ўгору, шырокае, усё ў шэрых плямінах поле і дзесьці ўгары мільганулі стрэхі крапілаўскіх хат. Пасля рынулася ўніз глыбокая сіняя бездань неба і з яго палілося сонечнае святло. Яно асляпіла Каленіка і ў той-жа час на момант ен адчуў тварам цяплынь сонца і холад снегу.

У вуліцы перад Каленікавым дваром вялізным натоўпам стаялі сяляне — крапілаўскія і з іншых вёсак і сярод іх чырвонаармейцы в вінтоўкамі і партызаны.

Цяжка параненага Каленіка вынеслі з хаты і паклалі ў шырокія сані, засланыя свежай саломай. Яго неслі двое партызан і даўні яго таварыш па дзянікінскаму і калчакоўскаму фронту Максім Шаціла, камандзір семдзесят другога стралковага палка.

Калі неслі Каленіка з хаты, ён паціху стагнаў, а цяпер моўчкі ляжаў у санях з адкрытымі вачыма, даўгі і шырокаплечы, і толькі зрэдку заплюшчваў вочы і сціскаў сківіцы. Побач стаяла яго дачка. Зусім нядаўна бацьку яе прынеслі былі ў хату. Яна спужалася, убачыўшы яго і дагэтуль не здолела апамятацца. Яна стаіць нерухомая і маўклівая, разглядаючы такі знаёмы бацькаў твар, яго крыху прыжмураныя вочы і вялізную руку з агрубелымі ад працы пальцамі, сабранымі ў кулак.

Калі праз некалькі мінут пара армейскіх коней скранулі з месца сані і таропка пайшлі, перабіраючы капытамі шчыльна ўтоптаны снег, каленікава дачка і камандзір палка пайшлі побач з санямі і за імі пайшлі за сяло ўсе, хто быў у вуліцы.

За сялом на момант коней спынілі, каб паправіць пад галавой у Каленіка падушку. У гэты час далёка з левага боку за рэчкай прагрымелі гарматныя стрэлы. Яны ўсіх прыкавалі да месца і прыўзнялі з падушкі Каленіка. Ён абапёрся на локаць і прыўзняў галаву, а прыслухаўшыся кіўнуў галавой дачцэ.

— Не бядуй, Валюшка, у горадзе я ўраз залатаю галаву і прыеду, буду біць іх яшчэ і на тым баку.

Ён кіўнуў галавой у бок рэчкі, усміхнуўся і апусціў галаву на падушку.

Свяціла сонца, усё была запалонена яго святлом. Сяляне пастаялі на месцы і пачалі разыходзіцца, а каленікава дачка яшчэ доўга стаяла на месцы, блукаючы поглядам у іскрыстай белай далечыні, па якой паімчаліся коні. Побач з ёй стаяў Максім Шаціла. Ён углядзеўся ў яе твар, у спакойныя і суровыя яе дзяціныя вочы і сказаў да яе:

— Бацька твой сапраўдны чалавек...

А пасля дадаў, калі яна зірнула ў твар яму шырока раскрытымі вачыма.

— Я гэта ведаю, мы разам з ім ляжалі ў акопах...

Шырока раскрытыя вочы дзеўчынкі заіскрыліся. Ледзь прыкметная ўсмешка кранула яе вусны. Шаціла Максім нічога больш не сказаў, а ўзняў галаву і пайшоў моўчкі, пазіраючы ў далячынь, якая раптам затуманілася і задрыжэла.

Мар’іна Горка

1936—1937