Яны не пройдуць!

Легіянеры з цікаўнасцю слухалі, што гаворыць селянін. Ніхто з іх не зарагатаў, як таго чакаў афіцэр. І афіцэр толькі сказаў:

— Ага, цікава...

А пасля выняў з кішэні ў селяніна печаную бульбу, паказаў яе салдатам і сказаў да селяніна:

— Ці варта-ж ваяваць за такую радзіму, якая дае толькі печаную бульбу і лапці?

Афіцэр задаволена смяяўся. Яго праціўніку цяжка што-небудзь адказаць. Смяяліся і салдаты, паглядаючы на руку афіцэра, у якой ён трымаў дзве печаныя бульбіны, і на селянінаву адзежу. Селянін зусім спакойны. Ён у сваю чаргу з усмешкай пазірае на афіцэра.

— Ці варта паміраць за гэта? — пытае ў яго афіцэр.

— Я паміраю не за лапці і не за бульбу, а за рэволюцыю, за свабоду, за совецкую уладу, каб навек пазбавіцца ад лапцей і не жыць адной толькі бульбай.

Эфект і на гэты раз атрымаўся зусім не такі, якога чакаў афіцэр. Усмешка збегла з яго губ. I перасталі смяяцца легіянеры, не разумеючы, чаму іх сагналі слухаць гэтага дзіўнага селяніна. Шалеючы ад злосці, разумеючы, што зрабіў вялікую памылку, афіцэр выхапіў рэвальвер і штурхануў селяніна ў грудзі.

— Зараз я табе пакажу рэволюцыю і совецкую ўладу. Твой язык анямее раней, чым ты паспееш прасіць аб літасці.

А Віняцкі ўсміхаўся, пазіраючы на афіцэра.

— Пабачым, як ты засмяешся там, у сутарэнні.

— Іншага я ад цябе і не чакаю,— спакойна сказаў Віняцкі і пайшоў, абкружаны канвоем.

Яго прывялі ў цёмнае сутарэнне пад будынкам воласці і заперлі там. Гэта была халодная яма, выкладзеная каменнем. Праз вузкую дзірку ўгары, забітую жалезнымі кратамі, якая замяняла акно, сюды прабівалася з двара цмянае святло і ўрываўся халодны вецер і снег. Холадам з усіх бакоў несла і ад настыўшага камення.

І каб сагрэцца, Віняцкі ўвесь час хадзіў па сутарэнню з кута ў кут.

На змярканні ў сутарэнне прышоў Нацэвіч і тры жандармы. Адзін з жандармаў прынёс запалены ліхтар і паставіў яго на падлозе каля дзвярэй. Цмянае святло ліхтара разрэдзіла цемру ў сутарэнні, а цемра за акном стала ад гэтага яшчэ гусцейшай. На момант святло ліхтара асляпіла Віняцкага, і ён спыніўся на самай сярэдзіне сутарэння. Калі ён раскрыў вочы, убачыў перад сабой Нацэвіча.

— Раю гаварыць, пакуль не знямеў язык,— сказаў Нацэвіч.

Віняцкі маўчаў. Ён думаў пра сваіх таварышоў. Двевятнаццатага яны прыдуць і выратуюць яго, калі да гэтага часу яго не застрэліць гэты ганарлівы паручык. Віняцкі міжвольна зірнуў на Нацэвічавы рукі, на яго сціснутыя ў кулакі хударлявыя пальцы. Дзевятнаццатага. Гэта ўсяго дзве ночы і дзень, паўтара сутак. Зусім небагата часу. І жартуючы, Віняцкі запытаў:

— Калі-ж пан паручык выправіць мяне на той свет?

Нацэвіч нічога не адказаў. Ён моўчкі ударыў Віняцкага кулаком у твар. Удар быў не сільны і Віняцкі сказаў:

— Эй ты, панок, кінь драпацца, ты не ўмееш біць. Загадай ім хіба.

Віняцкі паказаў рукой на жандармаў, якія набліжаліся да яго. Яны падышлі ўсе трое і амаль разам ударылі ў твар і ў грудзі. Віняцкі закрыў твар рукамі, падаўся да сцяны і стаў абапёршыся на сцяну, каб не адразу ўпасці. Яго білі ў твар і ў грудзі, а ён стаяў на шырока расстаўленых нагах, усё мацней сціскаючы сківіцы, каб не застагнаць, і паваліўся на слізкае, абледзянелае каменне, калі страціў прытомнасць. Тады жандармы спыніліся, а Нацэвіч яшчэ некалькі разоў ударыў яго нагой і загадаў жандармам прынесці вады.

Жандармы не адразу зразумелі, чаго хоча афіцэр. Ён паўтарыў загад.

— Некалькі вёдзер вады,—сказаў ён.

Калі ваду прынеслі, Нацэвіч загадаў пасадзіць Віняцкага ў куце пры сцяне і сам старанна абліў яго вадой. На ноч браўся мароз. Адзежа Віняцкага, аблітая вадой, пачала змярзацца. Мінут цераз пятнаццаць Нацэвіч гэтак-жа старанна выліў на Віняцкага яшчэ два вядры вады і пакінуў яго толькі тады, калі адзежа Віняцкага і валасы на яго галаве абледзянелі.

Збіты да поўсмерці, абледзянелы, амаль увесь час без памяці, Віняцкі праляжаў у сутарэнні паўтара сутак, пакуль яго знайшлі і выратавалі таварышы.

Партызаны выйшлі насустрач дню. Далёкае зорнае неба было чыстым ад хмар. У небе высока стаяў, як у дазоры, месяц з абсечаным краем. Цёплыя прадвясеннія дні змяніла марозная ноч. Мароз апрануў дрэвы ў срабрыстыя вопраткі шэрані, і яны нерухома стаялі, урачыста велічныя ў сваім убранні. Шэрань лягла і паверх снегу на дарозе, асыпаўшыся з дрэў, і там, дзе дарогу не засланяў цень, яна ўся іскрылася.

Лес праз нейкі час змяніўся вялізнай палянай, а пасля балотнымі хмызнякамі. Па балоту ісці было цяжка: багна балотная амаль не замярзала і на зіму, ногі правальваліся ў ваду пад снегам. Часам той або іншы з партызан правальваўся ў балота па самыя грудзі. Да яго кідаліся таварышы і выцягвалі за рукі, а калі нельга было падступіцца, падавалі яму вінтоўку і так выратоўвалі з багны, а заднія тады асцярожна абыходзілі небяспечнае месца.