Яны не пройдуць!

Збітых, напалоханых сялян сагналі да воласці. Жанчын і дзяцей паставілі ў адзін бок, а мужчын і хлапцоў — у другі. Яны стаялі даўгім няроўным радам, побач старыя дзяды і зусім яшчэ юнакі. Супроць іх натоўпам жанчыны і дзеці. А вакол легіянеры. Уздоўж рада мужчын пашоў афіцэр. Ён ішоў адлічваючы па дзесяць чалавек, торкаючы кожнага кулаком у грудзі і кожнага дзесятага выводзіў з раду. Калі было выведзена дзевяць чалавек, яму здалося гэтага мала і ён пайшоў уздоўж рада другі раз, гэтак-жа сама выводзячы кожнага дзесятага. Цяпер іх было семнаццаць чалавек.

Гэта задаволіла афіцэра. Семнаццацярых адвялі ў бок, а астатніх адагналі да жанчын з дзецьмі.

— Я вас навучу партызаніць! Я выганю з вас большэвіцкі дух!

Афіцэр хадзіў каля іх, углядаючыся кожнаму ў твар і ў злосці тузаў кулаком у падбародкі і ў грудзі. За яго плячыма сталі шарэнгай легіянеры. Рулі іхных вінтовак сустрэліся з вачыма семнаццаці выведзеных з рада. Толькі тады ўсе зразумелі, што хочуць з імі зрабіць. У той-жа час на натоўп навялі кулямёты. Кожны адчуваў, здарыцца нешта нечакана страшнае і кожны маўчаў. Зрабілася як ніколі ціха. Было аж страшна ад цішыні. За адзін толькі момант стала так ціха, на столькі часу, каб паспець чалавеку сказаць самому сабе аб смерці. І адразу напружаную цяжкую цішу прарэзаў жаночы крык, ад якога ўсіх абдало холадам:

— А-а-ай! Ма-а-мачкі! Ратуйце!

Крык уварваўся ў цішыню разам з грукатам стрэлаў. Крык і стрэлы штурханулі людзей з месца. Людзі рынуліся ў цемру на платы і на частаколы. Пад іх цяжарам платы валіліся на зямлю і з імі падалі людзі, уздымаліся і беглі, пераскокваючы цераз упаўшых і паўзлі па зямлі, па глыбокім снезе, кідаючы ў снег дзяцей, а ззаду як д‘ябальскі рогат чулася татахканне кулямётаў.

Людзі паўзлі па зямлі і беглі, не спыняючыся і тады, калі ўсё сціхла. Хто застаўся жывым, забіваліся ў хаты і да дня, да ўсходу сонца чакалі, што па іх зноў прыдуць. Але ноччу легіянеры не прыйшлі. Яны прыйшлі назаўтра пад полудзень і сагналі мужчын пахаваць забітых, а за гэтым зноў усіх сагналі на валасны двор, куды прывялі сем'і некаторых з партызан, каб дапытваць іх. Першага дапытвалі бацьку Гайшынскага, паставіўшы яго да сцяны валаснога будынку.

— Ты ведаеш, дзе партызаны,— казаў да яго афіцэр,— ты мне скажаш гэта. А калі захочаш схлусіць, я знішчу ўсе тваё кодла.

Непадалёк ад старога стаяла яшчэ некалькі мужчын і жанчын і з імі Каленікава дванаццацігадовая дачка. У Каленіка ў хаце легіянеры не засціглі нікога больш і, пакінуўшы меншых дзяцей, узялі яе. Стары Гайшынскі маўчаў.

— Каб развязаць табе язык, я дам табе паспытаць вось гэтага,— сказаў афіцэр. Ён узяў ад салдат шампалы і скруціўшы іх дротам па тры разам, загадаў старому класціся на снег. Стары пачаў прасіцца.

— Я нічога не ведаю, пан афіцэр, я стары зусім, вам грэх здзекавацца з мяне.

Салдаты знялі са старога кажух, кінулі яго ў снег і на снег штурханулі самога Гайшынскага. 3 яго садралі адзежу. Голае цела задрыжэла ад холаду. Прыціснуты да зямлі легіянерамі, стары не спрабаваў вырывацца. Ён ляжаў адкінуўшы ўздоўж цела рукі. Голыя маршчатыя рукі ляжалі на снезе і за кожным ударам шомпалаў толькі скручваліся даўгія кастлявыя пальцы, заграбаючы снег. Снег раставаў ля рук. Яго білі доўга, спыняліся толькі, каб запытаць, ці хоча ён сказаць што.

— Мне ўсё роўна паміраць,— адказаў стары.— Біце хутчэй.

Яго білі па патыліцы і па худых костках плеч, па паясніцы і па нагах. Цела ўздрыгвала пад ударамі і пальцы за кожным ударам хапалі і сціскалі ў жменях снег. Гэтак-жа дапытвалі яшчэ трох мужчын і жонку Сімкаўца Антона, а потым афіцэр падышоў да Каленікавай дачкі.

— Пэўне ты нам усё цяпер скажаш.

Афіцэр узяў яе рукой за падбародак, але яна адхінула афіцэраву руку.

— Што? І ты не хочаш гаварыць?

Дзеўчынка маўчала.

— Ну?!

Афіцэр схіліўся, каб зірнуць ёй у твар.

— Не скажаш? Ты не ведаеш, куды пайшоў твой бацька?

— Не ведаю.

— Што? І ты не ведаеш?

Афіцэр узяў яе за світку і адцёг да сцяны.

— Ты нічога не хочаш сказаць?

Дзеўчынка маўчала.

— Добра. Не кажы. Ты больш нічога і ніколі не скажаш.

I ніхто не паспеў апамятацца, як ён выхапіў рэвальвер і выстраліў. Дзеўчынка захіліла твар, ускінуўшы рукі і ўскрыкнула, але не ўпала.

— А чорт, не пацэліў,—спакойна сказаў афіцэр. І зноў пайшоу да дзеўчынкі. Яна ўсё яшчэ трымала рукі, захінаючы твар. Рукі яе дрыжэлі і шырока раскрытыя вочы палахліва пазіралі насустрач афіцэру.

— Ну, што, страшна?

Афіцэр узяў яе рукі і адарваў ад твару.

— Куды пайшоў бацька?

Але бачыў перад сабою толькі немы палахлівы погляд вялікіх дзяціных вачэй.

— Не скажаш?

— Не. Я не...

Афіцэр спрытна падаўся назад ад дзеўчынкі. Акурат, калі ён выстраліў, збоку кінулася да дзеўчынкі Кавалевіч Ганна і адразу ўпала на снег, узмахнуўшы працягнутымі наперад рукамі.

— А, д‘яблава баба!

Афіцэр схаваў рэвальвер і крыкнуў салдатам усіх прагнаць з двара. У той-жа час салдаты ўзялі з зямлі нежывую ўжо жанчыну і панеслі пад павець. I толькі дзеўчынка нейкі час стаяла яшчэ на месцы, як прыкаваная да сцяны, а пасля, убачыўшы, што нікога няма з ёю, кінулася з крыкам на вуліцу.