Яны не пройдуць!

Прарваўшыся цераз кальцо агня, партызаны рушылі ў напрамку да Рожанкі. Там яны меркавалі злучыцца з суседнімі групамі сваіх. Але калі падыйшлі вярсты за тры да Рожанкі, убачылі над вёскай эарыва. Вёска гарэла. Ісці туды нельга было. Усе разумелі, што Рожанку ды, відаць, і іншыя вёскі занялі палякі. Партызаны сыйшлі з грэблі ў снег і па цаліне, па снезе пайшлі на ўсход да бліжэйшага лесу, за якім вырашылі сабрацца на хутарах.

На хутары прыйшлі досвіткам. Разведка, пасланая наперад, паведаміла, што на хутарах спакойна. Сяляне сустрэлі партызан і накармілі. А назаўтра пачаліся пошукі сувязі з партызанскімі групамі Жытко, Сімкаўца і Прорвіча. Сувязь была адноўлена цераз пару дзён, і партызаны з другіх груп таксама пачалі збірацца на хутары. Сабраўшыся яны падлічылі свае страты. У гэты дзень не далічыліся ў сваіх радах семідзесяці двух сваіх таварышоў і камандзіра палка.

На хутарах партызаны прабылі каля месяца і пасля невялікіх сутычак з палякамі адыйшлі ў далёка пакінутую ў балотах вёску, у якой вырашана было чакаць вясны.

Перад тым, як адыйсці з хутароў, ніхто з партызан не спаў. Недалёка былі свае вёскі, сем'і і кожны думаў як яны? 3 хутарамі суседзіў лес. Вакол хутароў хадзілі дазорныя, услухоўваючыся ў лясныя шумы. Дазорныя хадзілі па лесе і стаялі ў лесе пад высокімі дрэвамі. А партызаны ляжалі на саломе ў хатах па дзесяць-дванаццаць чалавек. Лежачы на саломе, партызаны прыпаміналі нядаўнюю страшную ноч, прыпаміналі сваіх згубленых той ноччу таварышоў і запявалі песню пра Трансвааль — далёкую і невядомую ім краіну.

Пелі гэтую песню і адыходзячы з хутароў. Ішлі гуськом. Песня пачыналася далёка наперадзе і кацілася хваляй ад першага па ўсяму раду. У песні быў смутак, як і на сэрцы ў кожнага з партызанаў. Яе канчалі і зноў пачыналі пець. 3 ёю было лягчэй ісці па глыбокім, тугім снезе.

Так дайшоў атрад пад вечар да вёскі, у якой размясціўся і прабыў да сярэдзіны сакавіка дваццатага года.

Аднойчы ў пачатку сакавіка ўвечары, калі стомленыя партызаны ляглі спаць, Каленік пазваў з хаты Віняцкага і пашоў з ім да лесу. На дварэ цемра і мяцеліца. Зрэдку з-за хмар прабіваўся месяц. Ён плыў высока ў хмарах, разрэджваючы цемру. Там лапікамі сінела неба, мігалі праз заслону хмар зоры, а над зямлёй кружыў вецер, гнаў табуны сняжын, засыпаў і так мала пратаптаныя сцежкі. Калі яны прышлі ў лес і апынуліся ў зацішным месцы, Каленік пайшоў зусім паціху.

— Есць вельмі важнае заданне,— сказаў ён Віняцкаму.— Вырашана, што мы семнаццатага досвіткам знімемся адсюль і ўдарым з тыла ім, а Чырвоная армія ўдарыць сваімі сіламі з фронта. Ты пойдзеш за Бярэзіну да чырвоных, будзеш прасіць, каб у гэты дзень на нашым участку Чырвоная армія пайшла ў наступ. Адначасовым ударам мы адкінем іх. Калі аб усім будзе ўмоўлена, ты вернешся зараз-жа назад, каб пра ўсё паведаміць нам. Можа не прымуць наш дзень, а вызначаць свой, разумееш? Калі ты і не вернешся, мы ўсё роўна ў гэты дзень пойдзем, ты ім так і скажы. Сядзець нам тут далей, нічога не робячы, няма чаго, а хадзіць па пяць чалавек у тыл ім мала толку.

Яны блукалі па дарозе ў лесе, і Каленік усё гаварыў Віняцкаму пра даручэнне атрада і расказваў, як ісці.

У кожнай вёсцы ёсць свае людзі. Палякі цяпер будуць рыскаць па ўсіх вёсках, ісці будзе не так лёгка, але скрозь свае людзі, яны сустрэнуць і правядуць далей. Давядзецца быць асцярожным і ў той-жа час давядзецца спяшацца, бо часу застаецца зусім небагата.

Так яны блукалі, пакуль было ўсё ўмоўлена, а тады нейкі час стаялі, прытуліўшыся да дрэва, гаворачы зусім пра іншае. За лесам па-над полем кружыліся белыя табуны сняжын. Угары плыў, несціхаючы, роўны гул ветру, мерна пагойдваліся вершаліны дрэў. Дрэвы скрыпелі, церліся адно аб адно і гул па ствале ішоў згары да самай змерзлай зямлі і аддаваўся ў дрэве звонам. Каленік гаварыў пра сваіх дзяцей.

На другі дзень раніцою Віняцкі пайшоў з вёскі, апрануўшыся ў сялянскую адзежу. Каленік правёў яго далёка ў лес і там яны развіталіся. Калі постаць Віняцкага знікла ў лясным гушчары, за цёмнымі стваламі старых дрэў, за густа абсыпанымі снегам кустамі, калі заглухлі яго шагі, а з лесу толькі і можна было пачуць шолахі дрэў, Каленік вярнуўся назад.

На дварэ Каленіку сказалі, што яго чакае незнаёмы. У хаце сядзеў мужчына гадоў трыццаці васьмі, сярэдняга росту, з даволі вялікімі светлымі вусамі. На ім была сялянская адзежа: кажух, даволі падношаны ўжо, былая салдацкая шапка, напалову аблезлая і на нагах боты. Але пад гэтай адзежай Каленік пазнаў бывалага чалавека.

— Хто ты?

— Я адтуль,— незнаёмы махнуў рукою ў бок глухой сцяны хаты на ўсход.

— Адтуль...— Каленік дапытліва ўглядаўся ў твар яму.— А можа адтуль? — Паказаў рукой у адваротны бок.— Чым ты можаш давесці, што адтуль?

— Шацілу Максіма ведаў? — замест адказу запытаў незнаёмы і з усмешкай зірнуў на Каленіка.

— Максіма?