Яны не пройдуць!

— Можа пачакалі-б крыху, куды так гоніш?

— А чаго чакаць?

— Гэта Беразоўскі гаворыць, яму чакаць можна, сваёй зямлі ўволю.

Каленік спытаў:

— А чаго. ты, Беразоўскі, чакаць прапануеш?

— Закону. Я хачу дачакацца якога закону,— адказаў той.

— I я тое-ж скажу,— падтрымаў Беразоўскага нехта з натоўпу.

— Чэрнуш таксама можа пачакаць, і ў яго не гарыць.

— Хто хоча закону чакаць, няхай чакаюць,— з усмешкай адказаў Каленік.— Я мяркую, што і Данат Данатовіч закону будзе чакаць, і Савіцкі, і Нічыпар Лёгкі, а мы, бедната, сваё рабіць будзем, бо нам законаў ніхто не напіша, пакуль самі іх не ўстановім.

Сялянскі камітэт быў у гэты вечар абраны, а ў нядзелю камітэт склікаў каля воласці вялікі сход і абвясціў сваю першую пастанову пра перадачу сялянам па ўсёй воласці панскай зямлі і сенажацяў.

Бралі зямлю крапілаўцы наступнай нядзеляй. Пасля снедання члены сялянскага камітэта накіраваліся ў панскі двор. За імі прышло яшчэ чалавек сорак сялян. У панскіх пакоях спалі ці то снедаць збіраліся, і камітэтчыкі, наказаўшы пану праз эканома, што ён патрэбен па вельмі важнай справе, размясціліся ў садзе на мураве. Частка сялян сядзела, а то пахаджвалі па двару, заглядалі ў адчыненыя пустыя хлявы — каровы былі на пашы, праз шчыліны ў варотах на стайню, блукалі па садзе і перакідваліся словамі, у якіх адчувалася зайздрасць да багатага панскага жыцця.

— Настаяшчы памешчык, як след,— казаў адзін.

— Бачыў коні якія? — уторыў яму другі.

— І дабра і грошай немаведама колькі, мусіць,— думаў голасна трэці. А чацверты выказваў пажаданне:

— Каб і коняй забраць, каб і ўсё...

Асабліва ўвішна аглядаў усё немалады ужо, нізкарослы Гошка Павал. Ведалі ўсе пра яго празмерную скупасць. хоць жыў ён незвычайна бедна і не меў чаго шкадаваць. Скупасць ягоная сказалася і на гэты раз. Змеціўшы сярод прысутных Віняцкага Віктара, Гошка адразу накінуўся на яго:

— А ты чаго тут? Ці мо таксама думаеш у нас зямлю браць?

— Чаму-ж не?

— Бач, а ці-ж ты наш? Хіба твае бацькі, ці сам ты, скажам, рабіў калі на гэтай зямлі? — І ўзняў ужо сапраўдны крык, звяртаючыся да прысутных:

— Ці-ж гэта парадак? Паслухайце сюды, мужчыны. Гэта як-жа можна, каб нехта дзесьці там хадзіў па свеце, а пасля на нашу зямлю садзіўся? Гэтак-жа іх немаведама колькі набярэцца, калі аднаго пусціш.

Мужчыны спачатку маўчалі, паглядаючы то на Гошку Паўла, то на Каленіка, то на Віняцкага, які стаяў крыху разгублены; яго збянтэжыў такі нечаканы Гошкаў напад. Маўчаў пакуль што і Каленік, і гэта падбадзёрыла Гошку.

— Каб-жа ты наш яшчэ быў, а то ж паляк, то падавайся ў свой бок, адбірай там зямлю ў свайго пана і бяры яе колькі табе хочацца, а за чужыя плечы няма чаго хавацца.

— Як-то? — пытаў разгублена Віняцкі. Ён не разумеў, жартуюць з ім ці гавораць такое ўсур‘ёз і ўсё перапытваў:

— Чаму-ж то за чужыя плечы? Як!

Але на гэты раз аж некалькі чалавек загаварылі наперабой:

— Яно можа і праўда, калі кожны прыдзе,— казаў адзін. Яго перабіваў другі:

— Аднаму дай, другому дай, нібы тут зямлі без краю.

Але іх усіх сцішыў Каленік.

— Ого! — сказаў ён, падымаючыся з травы.— Вы гэта напраўду, хлопцы, ці жартуеце? — Ён стаў перад мужчынамі і момант стаяў моўчкі:— Ці ён не чалавек, не мужык? Ці ён не пакутваў так, як мы? Гэта, хлопцы, зусім не па-нашаму выходзіць.

— Старарэжымнікі,— падтрымаў Каленіка Сімкавец Антон, член камітэта.— Старарэжымнікі! — крыкнуў ён яшчэ раз.— Як вас зямля наша носіць? І няхай яшчэ Гошка гаворыць, яму абы гаварыць, а іншыя чаго ўз‘еліся!

У гэты час з пакояў вышаў памешчык. Ён сышоў з ганку і стаў непадалёк, здзіўлена паглядаючы на сялян, якія ішлі да яго следам за чалавекам у салдацкай вопратцы. Калі яны спыніліся перад памешчыкам, на ганак з пакояў выйшаў яго сын афіцэр. Сын моўчкі стаяў на ганку, а бацька сказаў, пытаючы:

— Чаго прышлі, людзі?

У яго голасе ўжо чулася трывога.

— Справа якая ці што?

Яму за ўсіх адказаў Каленік:

— Мы прышлі паведаміць пастанову сялянскага камітэта, што зямля панская з гэтага дня перадаецца крапілаўцам. Сенажаці і пахаць...

Памешчык маўчаў. Перад ім стаяў высокі, плячысты салдат, а за ім і побач старэйшыя мужчыны з Крапілаўкі. У памешчыка раптам задрыжэлі рукі, як ніколі раней, і ён ухапіўся рукамі за полы свайго белага піджака.

— На якой-жа падставе, чаму?

Пытаючы, намешчык зірнуў на сына. Сын нерухома стаяў на ганку. Ён чуў, што сказаў Каленік і гнеў і нястрымная злосць авалодалі ім. Ён сілай стрымліваў сябе, каб не закрычаць на салдата. Яму хацелася падыйсці да салдата, крыкнуць і біць яго па твару. Ад узбуджанасці ў яго ўздрыгвалі плечы.

— Мы хочам парадку, каб зямля была ў таго, хто на ёй працуе,— адказаў Каленік памешчыку.

— Ці не большэвік ты? — раптам выкрыкнуў афіцэр, скрануўшыся з месца, але з ганку не сышоў.

— Гэта не тваё дзела, ваша благароддзе.

— Большэвік! — зноў выкрыкнуў афіцэр.— Ты бунтуеш сялян. А сам, пэўне, уцёк з фронту... Вось я праверу твае дакументы, як ты трапіў дадому і арыштую цябе...

— Ого! Глядзі, ваша благароддзе, каб мы цябе калі не арыштавалі. Я тры гады адседзеў у акопах, ваюючы за цябе і за твае багацці, пакуль ты сядзеў у бабруйскай крэпасці ў інтэнданцтве.