Яны не пройдуць!

— Бачыш, рабіць мне няма чаго,— тлумачыў ён,— жыць таксама няма асабліва з чаго, і я запісаўся. I да ўсяго я тут нібы чужы, мяне цягне дадому, на радзіму. А ты падумай,— угаварваў ён,— мы прагонім немцаў і ў Польшчы ўстановім гэткі-ж парадак, як і ў вас тут. Будзе свой сялянскі камітэт, адбярэм зямлю панскую, а тады толькі прыязджай у госці.

Каленік ківаў недаверліва галавою:

— Ці варта табе туды запісвацца, навошта?

— Чаму? У Польшчы павінна быць тое-ж, што і ў Расіі. Мы гэта зробім.

А Каленік зноў недаверліва пакручваў галавою.

— Я нічога не ведаю аб польскіх легіёнах,— казаў ён,— але-ж іх збіраюць генералы, я баюся, што не за такія парадкі яны ваяваць будуць, якіх мы хочам. Пачакаў-бы ты, пакуль у нас усё ўстановіцца, а тады і ўбачыў-бы, ці варта табе ісці ў легіёны.

— Я гаварыў з нашым чалавекам,— пярэчыў не менш настойліва Віняцкі.— Мы будзем ваяваць не за старыя парадкі. У нас яшчэ бядней мужыкі жывуць, а ў пана зямлі можа тысяч пятнаццаць моргаў.

Віняцкі доўга і падрабязна апавядаў Каленіку пра сваю далёкую радзіму і пра багацці свайго памешчыка, а назаўтра нібы баючыся, што яго затрымае хто, пашоў у горад і дадому не вярнуўся ні ў той дзень і ні ў бліжэйшыя месяцы.

Былі першыя замаразкі. Ноччу іней лёг на стрэхі і на платы, зямля стала цвёрдай і звонкай. Каленік, як звычайна, прышоў пасля снедання ў валасное праўленне, каб дастаць газету. Як толькі ён адчыніў дзверы ў пакой, у якім сядзелі памочнікі валаснога пісара, яны абодва ўсхапіліся з-за стала насустрач Каленіку.

— Аляксей Антонавіч узяў газеты сабе і не даў чытаць,— сказаў адзін з іх.

— Ого! Цікава, што-ж там такое? — здзівіўся Каленік.

— Можа, каб пашлі да яго вы, тады не адмовіў-бы,— параіў памочнік.

Пісар снедаў, калі зайшоў да яго Каленік. Ён выцер салфеткай губы і натапыраныя кароткія вусы і ўтаропіўся вачыма ў госця.

— Вы прабачце, Аляксей Антонавіч, я прышоў папрасіць газетку, кажуць, нешта вельмі важнае ёсць.

— Наконт важнасці, як сказаць. У нас тое, слава богу, даўно вашай міласцю робіцца.

Каленік стаяў перад сталом, за якім сядзеў пісар, а той не кранаўся з месца.

— Што ж там такое?

Тады пісар узняўся з-за стала, узяў з канапы газету і ткнуў яе ў рукі Каленіку.

— Можа з сабой узяць дазволіце?

— Не, я не дам, газету я сабе выпісваю. Калі хочаце ведаць, што там, пачытайце тут. Да вам-жа і не ўсё цікава, вам-жа толькі тое, што ваша.

— Яно ўсё наша.

— Во, во, во, усё. Там так і зроблена. Усё ваша: і палі, і лясы, і горы, і нетры земныя, і рэкі, усё. Дэкрэт выйшаў.

Каленік стаяў перад сталом з разгорнутай газетай, а побач стаяў пісар:

— Тут ваша, вось,— торкнуў у газету пальцам.— Дэкрэт аб зямлі... I чытаў: "Памешчыцкая ўласнасць на зямлю адмяняецца неадкладнаьбез усякага выкупу"... Акурат так, як вы зрабілі... А вось і яшчэ пункт другі. "Памешчыцкія маёнткі, роўна як усе землі ўдзельныя, манастырскія, царкоўныя, з усім жывым і мёртвым інвентаром, сядзібамі, будынкамі і ўсімі прыладамі пераходзяць у распараджэнне валасных зямельных камітэтаў і павятовых советаў сялянскіх дэпутатаў"...

Пісар змоўк на хвіліну, утаропіўшыся вачыма ў Каленіка.

— Ну?.. Хоць тут вы крыху не дарабілі яшчэ ў гэтым пункце.— І ўсміхнуўся.— Важна?

— Вельмі важна,— адказаў Каленік зусім сур‘ёзна.

— Але не для нас важна.

— Чаму? А для каго-ж?

Пісар пайшоў да канапы, узяў мясцовую павятовую газету і ткнуў яе ў рукі Каленіку.

— Вось чаму. Пачытайце вось гэта,— паказаў на абвяшчэнне, надрукаванае на першай старонцы газеты.— Во... Гэтым даводзіцца да ведама ўсіх жыхароў горада, што ў сувязі з пагрозай большэвіцкіх беспарадкаў, уладу ў горадзе ўзяў у свае рукі... Не думайце, што совет,— сказаў пісар, перапыніўшы чытанне.— Вось тут далей прапануецца слухацца ўсіх загадаў і распараджэнняў пана польскага каменданта. За непаслушэнства арышт і ваенна-палявы суд. Разумееце? А далей яшчэ і не такое. Рускім вайсковым фарміраванням прапануецца здаць зброю, а салдатам ісці дадому. Вось чаго вы, большэвікі, нарабілі.

— Як гэта мы нарабілі?

Каленік стаяў разгубленым. У Петраградзе і ў Маскве ўладу ўзялі ў свае рукі Советы. З‘езд Советаў прыняў дэкрэты аб зямлі і міры, а тут польскія легіянеры.

— Ды пры чым-жа тут яны, тут-жа не Польшча,— злосна сказаў Каленік.

— Гэтага я ўжо не ведаю, але вы ралумны чалавек і я раю вам лепш не чытаць гэтых дэкрэтаў сёння ў зборнай. Бачыце, сёння яны ў горадзе ўсё ў свае рукі прыбралі, а заўтра і ў нас. Што гэта за ўлада там такая, я не ведаю, але не думаю, каб яна была вашай.— Пісар іранічна ўсміхаўся.— Лепш паберагчы сябе. Я наўмысне газеты ў пакоі ўзяў, думаю, зойдзе чалавек, параю...

— За параду дзякую, але газетку, Аляксей Антонавіч. дазвольце ўзяць. Як там яно заўтра будзе, пабачым, а дэкрэты я пачытаю, абавязкова.

— Як хочаце. Я раю што разумней, а вы як хочаце рабіце.

— Яно вядома.

Каленік пайшоў з пісаравых пакояў адразу дадому, каб паведаміць навіны сваім камітэтчыкам і каб пазней склікаць сход.