Яны не пройдуць!

Ён стаяў перад Каленікам з усё яшчэ незгасаючым бляскам крыўды ў вачах. Тое, аб чым пытаў ён, трывожыла ўсіх. Хто-ж сапраўды ўправіцель? Чаму прыехаў панскі сын, сеў у воласці і загадвае аддаваць бацьку дабро? Калі стаць выконваць яго загады, як-жа жыць тады? Што-ж рабіць? Яны пыталі, усё шчыльней сыходзячыся вакол Каленіка.

— Не аддаваць! — сказаў Каленік.— Нічога не аддаваць назад! Скрозь па Расіі большэвікі. Скрозь прагналі памешчыкаў і буржуяў. Ніхто Нацэвічу і такім, як ён, улады не даваў, самі ўзялі, дзе здолелі. А за каго яны, мы бачым. Дазволь ім, яны ўраз табе на карак ўссядуць. Ніводнага каліва сена ніхто не павінен назад везці! Ніводнага зерняці! Ніводнай плашкі дроў! Калі мы станем як адзін, нічога яны з намі не зробяць. Ён злодзеямі нас абзывае, а хто злодзей, калі не сам ён? Мы ўзялі ў яго лесе палена дроў, а ён краў у нас усё: краў дзяцінства наша, маладосць нашу, сілу нашу краў, працу. Яны былі адзетыя і абутыя, нічога не робячы, а мы голыя і босыя за працай. Яны ў раскошы жылі, а мы ў свінушніках. Не аддаваць! Нічога не аддаваць назад...

Яго нехта перабіў:

— А ўланы? Іх вунь сколькі.

— Можна ўправіцца і з уланамі, калі станем як адзін.

Так і згаварыліся крапілаўцы. што ніхто нічога не павязе пану, а калі што, усім збірацца і не даваць сілай. Не даваць! Гэта было аднадумным рашэннем. I ні на другі дзень, ні ў бліжэйшыя чатыры дні ніхто нічога не завёз у панскі двор. На пяты дзень па хатах, па загаду Нацэвіча, пайшоў стараста, каб напомніць усім пра яго загад. Але калі і пасля гэтага ніхто нічога ў двор не вярнуў, Нацэвіч выклікаў да сябе старасту і найбольш уплывовых у сяле мужчын. Іх прывялі ў воласць ужо не ўланы, а жандармы, якія раптам з‘явіліся ў воласці. Прывялі проста ў габінет да Нацэвіча і той сустрэў іх крыкам:

— Я ўсіх вас пагнаю ў крэпасці! Я пакажу вам большэвіцкія парадкі! Каб мне за два дні ўсё было на месцы! Калі не — усе будзеце ў крэпасці...

Мужчыны маўчалі, а Каленік наўмысна спытаўся:

— Чаго-ж пан хоча ад нас?

Нацэвіч змерыў яго злосным позіркам:

— Ты аслеп, не чытаў абвяшчэння?

— Мы ніякага панскага дабра яшчэ не бралі.

— Што? Яшчэ не бралі? Хо-о! А сена?.. А лес хто сек? Я ц-цябе ведаю!..

— Калі чалавеку няма чаго даць карове, ён косіць сена,— спакойна адказаў Каленік.—Гэта не толькі ў нас, што сяляне зямлю ўзялі. Па ўсёй Расіі так, як пану вядома, і ёсць адпаведны дэкрэт...

Гэта зусім вывела каменданта э цярпення.

— Па ўсёй Расіі? Дэкрэт?!

Нацэвіч усхапіўся з-за стала і крыкнуў у твар Каленіку, схіліўшыся над сталом:

— Так будзе і па ўсёй Расіі! Я пакажу вам Расію і расійскіяі дэкрэты!.. Калі заўтра-ж не будзё аддадзена ўкрадзенае, я перш за ўсё заганю ў крэпасць цябе, а за табой і ўсіх. Ідзіце і скажыце пра гэта ўсім з сваёй хэўры. Марш!..

Мужчыны пайшлі дадому, але ні ў той дзень, і ні назаўтра ніхто нічога ў двор не павёз. Былі такія, што баяліся і гатовы былі класці дабро на вазы і везці пану, але не хацелі зрабіць гэтага першымі і стрымліваліся, чакалі, а можа хто павязе першым.

Так прайшлі два дні тэрміну, дадзенага Нацэвічам. Увечары другога дня Каленік доўга не клаўся спаць. І Нацэвіч і ўсе ведалі, што гэта ён сабраў сялян і павёў браць зямлю. Цяпер ён арганізаваў сялян, каб нічога неаддаваць пану назад. Нацэвіч даведаецца і пра гэта. Значыць яго заўтра могуць арыштаваць і адаслаць у крэпасць. І не толькі з ім могуць так зрабіць. 3 крэпасці выйсці будзе не так лёгка. А сяло абяруць тады дагала. Значыць, не трэба давацца ў рукі ім. І Каленік парашыў на нейкі час сыйсці з сяла, каб не быць на вачах у каменданта. Пра гэта думаў Каленік, калі пастукалі ў сенцах у дзверы. Ён кінуўся да дзвярэй, але ўбачыў жанчыну. Да яго прышла Кавалевіч Ганна.

— Бяда! — сказала яна, не пераступаючы парога ў сенцы і схапіла Каленіка за рукаў, каб вывесці з сянец на двор.— Схавайся дзе-небудзь, пакуль я народ збяру.

— Чаго хавацца!

— Яны прышлі да Антона, усё бяруць, а самога збілі бізунамі І павялі ў воласць. Я бачыла, як яны білі яго...

— Значыць, яны хочуць узяць нас кожнага па аднаму і ўночы,— сказаў Каленік.

— Не трэба давацца. Ты не ідзі да часу ў хату, а я пайду збяру народ,— сказала жанчына.— Тады вядзі мужчын і выганяйце іх.