Яны не пройдуць!

На афіцэра ішла з акрываўленым тварам Сімкаўцова жонка, побач з ёю з ліхтаром Кавалевіч Ганна, а за імі увайшлі ў вароты мужчыны, а некаторыя палезлі праз плот з суседняга двара і з вуліцы. Паручык пазіраў насустрач ім і адыходзіў, размахваючы рэвальверам. На сярэдзіне дзара ён яшчэ раз крыкнуў не набліжацца, але ўбачыўшы, што мужчыны не спыняюцца, два разы стрэліў у паветра. Пасля махнуў легіянерам рукой, крыкнуў каманду прыгатавацца страляць і шмыгнуў у адчыненыя дзверы сянец гаспадара. Легіянеры бразнулі затворамі вінтовак. Сяляне спыніліся. Перад імі стаялі салдаты, гатовыя страляць, яны бачылі, як паблісквалі ў цемры, разрэджанай месяцам, штыкі. Гэта спыніла сялян на адзін момант толькі. Але ў гэты-ж момант у вуліцы пачуўся густы топат шматлікіх ног. Пачуўшы звон, уланы, якія ўжо адпа- чывалі, пабеглі ў сяло і натрапілі на сялян. Яны з крыкам кінуліся на сялян і пачалі біць іх ложамі карабінаў. Іх было багата. Сяляне, якія былі ў вуліцы і на якіх адразу накінуліся ўланы, мятнуліся ў вуліцу, у суседнія двары, каб уцячы, а хто быў на дварэ ўжо кінуліся з двара на агарод. Каленік амаль апошнім пабег за імі. Калі ён прабягаў паўз сенцы, з дзвярэй высунуўся паручык. Пазнаўшы Каленіка, ён выстраліў, Каленік інстыктыўна прыгнуўся і пабег шпарчэй. Калі афіцэр выстраліў у другі раз, Каленік быў ужо каля самага агароду. Куля трапіла ў левую руку вышэй локця. Гэта на адзін момант спыніла Каленіка, як-бы прыкавала да месца. Наперадзе мільгалі постаці ўцякаўшых. Некаторыя з іх кідаліся на зямлю і паўзлі, баючыся стрэлаў. Каленік прабег у канец гарода і поплавам пабег да кустоў, што каля раўчука за сялом. Там ён перавязаў руку і прасядзеў нейкі час, каб адпачыць.

Было далёка за поўнач, калі сціхлі ў вуліцы сяла стрэлы і крыкі. Вышэй узняўся месяц, і цемра распаўзлася ў бакі. 3 цемры выступілі шэрыя стрэхі хат. Яму хацелася пайсці ў хату і развітацца з дзецьмі. але гэта было далёка і небяспечна: яго маглі чакаць у дварэ ўланы. Але нельга было далей заставацца і ў кустах: было халодна, а па-другое, варта было да часу, калі развіднее, адыйсці далей ад свайго сяла. Каленік парашыў ісці ў суседнюю воласць да радні, адпачыць там, пакуль загоіцца рана, і падацца ў Совецкую Расію. Некалькі мінут ён стаяў як зачараваны на адным месцы, пазіраў на шэрыя, асветленыя месяцам, стрэхі хат і слухаў напружаную, густую цішыню, запанаваўшую ў сяле. А пасля пайшоў лагчынай паміж кустоў да лесу, насустрач дню.

Вярнуўся дадому Каленік толькі ў ліпені тысяча дзевяцьсот дзевятнаццатага году. Была нядзеля. На дварэ выканкома, куды зайшоў Каленік, стаялі фурманкі і па ўсяму двару кучкамі сяляне. Больш за ўсё тут было крапілаўскіх. Крапілаўцы, як і ў сябе дома, сядзелі на лаўках уздоўж сцяны выканкома. Сюды да іх і падышоў Каленік.

На яго плечы накінуты шынель. Калі ён казырнуў, спыніўшыся, і пачаў вітацца з сялянамі за руку, усе заўважылі, што левы рукаў яго гімнасцёркі падаткнуты пад папружку. Левай рукі не было. Каленік адразу расказаў зямлякам, што здарылася з рукой. У тысяча дзевяцьсот семнаццатым годзе ён параненым пайшоў з дому да радні ў суседнюю воласць. Тамашні фельчар лячыў яго і калі рана загаілася, Каленік пашоў у Совецкую Расію. Там ён быў прыняты ў чырвонагвардзейскі рабочы атрад. 3 атрадам, пазней, трапіў на фронт і прабыў на фронце да вясны, калі раптам адкрылася рана і яго паслалі ў лазарэт. 3 лазарэта ён выйшаў без левай рукі. Гэта было ўсё, што расказаў Каленік.

Сярод мужчын Каленік сустрэў і даўнейшага свайго знаёмага — паляка Віняцкага. Віняцкі з‘явіўся ў Крапілаўцы хутка пасля таго, як мясцовасць за войскам Доўбар-Мусніцкага занялі немцы. Сяляне сустрэлі яго недаверліва, доўгі час многія чураліся яго і яшчэ і зараз усе звалі легіянерам. Недаверлівасць гэтая засталася надоўга.

Пры выканкоме з комуністаў і комсамольцаў быў арганізаваны атрад часцей асобага прызначэння. Атрад, узброены вінтоўкамі і кулямётам, амаль кожны вечар збіраўся на выканкомаўскі двор, або на паповай палянцы для вайсковых заняткаў. Калі ў атрадзе разам з некалькімі яшчэ маладзейшымі мужчынамі з беспартыйных з'явіўся і Віняцкі, да Каленіка прышоў Сімкавец Антон і выказаў сваё нездаваленне.

— Навошта трэба было пушчаць у атрад гэтага? — пытаў ён, стоячы перад Каленікам.

— А чаму-б не пусціць?

— Воўк да сваёй стаі бяжыць, калі што. Я не веру яму.

— Дарэмна. Ён не з такіх.

— Дарэмна, кажаш? А чаму-ж ён тады пабег?

— Але і ад іх-жа хутка пайшоў.

— Мала што, глядзі...